HABERİNİZ OLSUN
ETİBBA DİYOR Kİ
DERDİME BİR ÇARE
TABİBAN-I CİHAN İÇÜN
BENİM ŞARKILARIM
ÇOK FAZLA TIP ÇOK İYİ TIP DEMEK DEĞİLDİR
Dikkat: Yazının sonunda ek var!
***
Yu Wang BMJ’ de “China is failing to tackle overdiagnosis [Çin aşırı teşhisi ele almakta başarılı değil] başlıklı makalesinde modern ticari tıbbın başımıza sardığı aşırı teşhis-aşırı tedavi meselesini ele alıyor (1).
Bu vesile ile bizde tartışılması tabu olan aşırı teşhis ve aşırı tedaviyle ilgili görüşlerimi özetlemek istiyorum.
“Aşırı teşhis” (overdiagnosis) Batılı ülkelerde giderek büyüyen bir endişeye sebep olurken, bununla ilgili araştırmalar yapılıp kongreler düzenlenip kitaplar yazılırken ve çareler aranırken bizde bu tehlikenin adı bile ağza alınmıyor.
Modern ticari tıbbın başımıza sardığı bu yeni problemi dile getiren az sayıdaki hekim ise bırakın dikkate alınmayı “halk sağlığını tehdit etmekle” suçlanıyor, susturulmaya çalışılıyor.
Aşırı teşhis, hiçbir şikâyeti olmayan bir kişide ona hayatı boyunca muhtemelen hiçbir problem çıkarmayacak, ölümüne sebep olmayacak bir hastalığın mesela bir kanserin teşhisi demek.
İş aşırı teşhisle kalsa, mesele büyümeyecek, sadece o kişinin kafası bulanacak, strese girecek ama aşırı teşhis beraberinde aşırı tedaviyi de getiriyor ve zurnanın zırt dediği yer de burası.
Kanser teşhisi konan bir kişinin tedavisiz bırakılması mümkün pek olmadığından, aşırı teşhis “aşırı tedavi” (overtreatment) kapısını ardına kadar açıyor.
Hiçbir şikâyete sebep olmadığı hâlde tarama ile varlığının farkına varılan meme, tiroit ve prostat kanserlerinin âkıbeti hakkında yeterli bilgiye sahip değiliz.
Bu taramalar sayesinde hayatı kurtulanlar tabii ki var ama “erken” teşhis edilen kanserlerin önemli bir kısmı uzun seneler olduğu gibi kalıyor, hasta için bir problem yaratmıyor.
Bir kısmı zamanla gerileyebiliyor ve bir kısmı ise büyüyerek bir takım şikâyetlere sebep olduklarında tanınıyor ama teşhisin biraz gecikmesi doğru tedavi ile hayatta kalma süresini etkilemiyor.
Hızlı ilerleyen agresif kanserlerin teşhisi ise zaten bir işe yaramıyor; sadece erken teşhis edildi sanılıyor.
Kanser için uygulanan ameliyat, kemoterapi, radyoterapi gibi tedaviler elbette doğru hastada uygulandığında hayat kurtarıcı, bunu tartışan kimse de yok ama bunların bazı durumlarda kanserin kendisinden büyük riskleri olduğunu ve maliyetini de gözden uzak tutmamak lâzım.
Hem taramaların veya erken teşhis için uygulanan diğer tetkiklerin hem de tedavinin maliyeti çok yüksek.
Zaten her sene katlanarak artan sağlık harcamalarının önemli bir kısmı aşırı tedaviye gidiyor.
Gelelim neticeye
BİR: Modern tıp doğru ve yerinde uygulandığında hayat kurtarır, gerekli olduğu hâlde istifade edilememesi gibi gereksiz/aşırı kullanımı da zararlıdır.
İKİ: Çok fazla tıp çok iyi tıp demek değildir!
ÜÇ: Taramalara ve erken teşhise asla karşı değilim ama bu tür uygulamaların dayatılmaması gerektiği fikrindeyim.
DÖRT: Bu programlara katılacak olanlar aşırı teşhis ve aşırı tedavi bakımından artısı ve eksisiyle tam ve doğru olarak bilgilendirilmeli ve karar kişiye bırakılmalıdır.
BEŞ: Aşırı teşhis gibi “yetersiz teşhis= underdignosis” ve aşırı tedavi gibi “yetersiz tedavi=undertreatment” de aynı şekilde önlenmelidir.
ALTI: Aşırı teşhis ve aşırı tedavi mutlaka açık olarak tartışılmalıdır, bu, “dediğim dedik” düsturuna bağlı doktorların karar vereceği basit bir mesele değildir.
Kaynak: https://blogs.bmj.com/bmj/2019/07/02/yu-wang-china-is-failing-to-tackle-overdiagnosis/
***
EK 1 (8.12.2022): Sağlık hizmetlerinde aşırı kullanımı ve israfı azaltmak, küresel olarak sağlık sistemleri için yüksek kaliteli bakım sağlamanın önemli bir parçasıdır.
Reducing overuse and waste in healthcare has been identified as an essential part of providing high quality care for health systems globally.1 Unnecessary tests, treatments, and procedures can have serious implications for individual patients, healthcare systems, and the planet. Individuals can be directly harmed through, for example, diagnostic and testing cascades that can cause side effects and lead to substantial anxiety for patients, caregivers, and families. Unnecessary medication can lead to drug interactions, and overprescribing is a driver of public health crises such as antimicrobial resistance2 and the prescription opioid abuse epidemic.3
At the health systems level, overuse or unnecessary tests, treatments, and procedures wastes finite resources and diverts services, treatments, and effort away from those most in need of care. Overuse is not confined to high income countries; it is increasingly well documented even in low and middle income settings.4 Minimising overuse and waste in lower income settings can help direct scarce resources towards evidence based practices in areas of greatest need.4
Waste in healthcare also contributes to the climate crisis, harming people and the planet through the multiple adverse effects of climate change such as air pollution, microplastics in water sources, and an increase in vectorborne diseases.56789 Healthcare is a resource intensive industry that generates a substantial proportion of global carbon emissions, alongside tons of material waste from single use plastics.10 Strategies to reduce healthcare emissions include reducing the estimated 30% of all care that is overused and unnecessary.11
Kaynak: https://doi.org/10.1136/bmj.o2787
Makale: Reducing harm from overuse of healthcare
***
EK 2 (9.7.2023): FERHAT ARSLAN “Bak aşağıda ne diyorum? Bu makale mi ? Değil. Sitasyon alan bir şey mi? O da değil. Profesörlük dosyasına konur mu? Yok canım daha neler, altı üstü 2,3 cümle! Efendiler hanımefendiler ama buz gibi gerçeklerdir. Bakın şimdi yapılan çok önemli bir çalışmada hastaların kullandığı ilaçların %68 i yakın takip gerektiren, % 25 i öldürücü niteliğe sahip bir etkileşim içeriyor. Nerede bu çalışma? Alın impact puanı en yüksek dergide. E peki benim sözümün hükmü var mı? Okuyana, dinleyene, uygulayana var.
Alın makale bilgisi acsjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.33
Kaynak: https://twitter.com/Ferhatarslandr/status/1678074507808972801?s=20
K: https://acsjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.3322/caac.21803
Makale: Clinicians need to stay current with polypharmacy concerns
“Şimdi acar bir kaç hekim bana atarlanacak ama durum yıllardır böyledir. Bu yüzden klinik eczacılık geliştirilmeye çalışılıyor. Ama bizde istenen seviyede değil. Sadece ilaç etkileşimleri ve polifarmasi günümüz sağlık sorunlarının önemli bir kısmını oluşturmaktadır.”
“Size bir site ismi vereceğim. Kullandığınız ilaçların içindeki etken maddeleri bu sitedeki kutuya tek tek gireceksiniz. Sonra tuşa basacak ve çıktı alacaksınız. Bunu Dr nuza göstereceksiniz. Dr bunu yapamaz çünkü 10 dk da 5 dk da hiç birşey yapamaz.”
reference.medscape.com/drug-interacti Site burada.
Kaynak: https://twitter.com/Ferhatarslandr/status/1458512840936001544?s=20
***
EK 3 (9.7.2023): FERHAT ARSLAN “nature.com/articles/s4159 Yaşlılarınızı çok ilaçtan koruyun. Lütfen. Gereksiz hastane yatış larında da”
Makale: Polypharmacy, hospitalization, and mortality risk: a nationwide cohort study
K: https://www.nature.com/articles/s41598-020-75888-8
Kaynak: https://twitter.com/Ferhatarslandr/status/1458513822361300993?s=20
***
EK 4 (10.7.2023): Can I have blood tests to check everything is alright?
Kaynak: https://www.bmj.com/content/382/bmj-2023-075728
***
EK 5 (12.7.2023): Yeni bir ilacın mutlaka daha iyi anlamına gelmediği gerçeğinin hem hastalara hem de klinisyenlere açıkça iletilmesi gerekiyor.
Kaynak: https://www.bmj.com/content/382/bmj.p1466
Makale: Drug regulation and development must be aligned with clear public health goals
***
Haklısınız da ilaçsız tedavi de olmuyor. El ilaç şirketlerine mahkum, Allah onlara merhamet versin ne diyelim
Bizde inanılmaz boyutlarda bir tıp israfı var. Buna mutlaka dur denilmesi şart. Yoksa yakın gelecekte gerçek hastalıklar için ilaç bulunmaz olacak. Bu gidişatta SGK’ nın çökmesi kaçınılmazdır.