Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta

Dikkat: Yazının sonunda ek var!

***

Sigara dumanının içen kişinin derisine, elbisesine, saçlarına ve bulunduğu ortamdaki halı, mobilya, perde, duvar gibi yüzeylere sinmesi ve daha sonra bunun solunmasına “üçüncü el duman” adı veriliyor.

Mesela bulunduğunuz mekânda o sırada sigara içilmiyor olabilir ama daha önce içilmiş olması veya dışarıda sigara içen birinin kapalı bir mekâna girmesi, üçüncü el dumana maruz kalınan tipik durumlardır.

Üçüncü el dumanın sigara içmeyen kişileri, sigara içilen ortamda bulunan kişiler kadar etkilediği biliniyordu ama yeni bir araştırma bu olayın boyutlarının sanılandan daha büyük olduğunu ortaya koydu.

Fareler üzerinde gerçekleştirilen araştırma, yüzeylere sinen dumanın zamanla daha “toksik” bir hale geldiğini, bunun karaciğer ve akciğerde ciddi hasralar yaptığını, kanser riskini artırdığını, yara iyileşmesini geciktirdiğini ve hiperaktiviteye sebep olduğunu gösteriyor.

Araştırmadan çıkan sonuçlar özetle şunlar:

BİR: Kısa adı NNAL olan tütüne spesifik karsinojen belirteci artıyor.

İKİ: Karaciğerde sirozun öncüsü olan karaciğer yağlanması bulguları görülüyor.

ÜÇ: Akciğerlerde kolajen üretimi ve enflamatuar sitokinler artıyor. Bu akciğer fibrozisi, astım ve KOAH’ e eğilim yaratır.

DÖRT: Yara iyileşmesi gecikiyor.

BEŞ: Davranış testleri farelerin hiperaktif olduklarını gösteriyor.

Her türlü sigara dumanı zararlı

Sigara dumanını yakın zamanlara kadar iki türü olduğu biliniyor ve bunlar “birinci el duman” ve “ikinci el duman” olarak isimlendiriliyordu.

Birinci el duman sigara içen kişiyi etkileyen kendi sigarasının dumanını, ikinci el duman ise sigara içilen ortamda o anda bulunanları etkileyen duman olarak biliniyor ama sigara dumanı sadece iki tür değil.

Tam yedi çeşit sigara dumanı var ve hepsi de insan sağlığını olumsuz etkiliyor; yedisiyle de “mücadele” şart.

Üçüncü el duman

Bu tabirle o anda sigara içilmediği halde daha önce sigara içilmiş olan bir mekâna giren kişileri etkileyen duman anlatılmak isteniyor. Sigara içen kişilerin elbiselerine, derilerine, saçlarına ve bulundukları ortamdaki mobilya, perde, halı gibi eşyalara sinen dumanın o ortam havalandırılmış olsa bile oraya gelen insanların sağlığını etkileyebileceği bilimsel olarak kanıtlandı.

Dördüncü el duman

Yeni yapılan araştırmalarda bir apartmanın veya büyük bir binanın bir bölümünde içilen sigaranın dumanın o yapının hiç sigara içilmeyen kısımlarında bulunan insanların sağlığını da etkilemesinin mümkün olduğu ortaya kondu. Ben bu durumu “dördüncü el duman” olarak isimlendiriyorum.

Amerika’ da dördüncü el dumandan yani başka dairelerde içilen sigaradan etkilendikleri iddiası ile komşularına tazminat davaları açan kişiler olduğunu da hatırlatmak isterim.

Beşinci el duman

“Beşinci el duman” tabirini kapalı alanlar dışında içilen sigara dumanının zararlarını anlatmak için yarattım. Açık havada içilen sigaranın dumanının da o çevrede bulunan insanları etkilemesi mümkün. Bir stadyumda veya açık hava tiyatrosunda önümüzde, arkamızda içilen sigara dumanından rahatsız olmak hepimizin başına gelmiş olan bir durumdur; hele de rüzgâr sigara içenden bize doğru esiyorsa.

Araştırmalar da açık havada sigara içen birinin bir metre yakınında bulunmanın insanları kapalı mekânlardaki kadar etkileyebileceğini gösteriyor.

Altıncı el duman

Sigara dumanının insan sağlığını fiziksel değil psikolojik olarak etkilemesi için de “altıncı el duman” tabirini kullanıyorum.

Açık alanda sizin çok uzağınızda veya bir filmde keyiften veya kederden sigara içilmesi, bir dergide veya gazetede sigara içen insan resimleri bu kavram içinde yer alıyor. Bu tür durumlar sigara içme arzusunu uyandırdığı için son derece tehlikeli ve bu sebeple de altıncı el dumana karşı da ciddi bir mücadele gerekiyor.

Özellikle de çocuk ve gençlerin sağlığı için, toplumda sevilen, sayılan sanatçı, sporcu, politikacı gibi tanınmış ve rol model olarak görülen kişilerin sigara içerken görülmesi veya görüntülenmesi mutlaka önlenmelidir; çünkü gençlerin sigaraya başlamasında özenti başta gelen etkenlerdendir.

Yedinci el duman

Doğrudan sigara ile ilgili olmadığı halde sigarayı hatırlatan her türlü şeye de “yedinci el duman” adını veriyorum.

Buna göre “yedinci el duman” tabiri sigaranın insan sağlığını başka ürünler üzerinden ve/veya düşünce, ima ve algı yoluyla dolaylı yoldan hatırlatılarak etkilemesini ifade ediyor.

Mesela bir sigara firması herkes tarafından bilinen logosunu veya o markayı hatırlatan rengi ile kalem, çanta, gözlük vb üreterek bunların reklâmını yaparak aslında sigarasının gizli reklâmını yapmış oluyor.

Gelelim neticeye

Sigaranın sadece içene değil, içilen ortamda bulunanlara yani duman altı olanlara da zarar verdiğini biliyorduk ama bu yeni araştırma çok mühim bir hakikati daha ortaya çıkarıyor.

Daha önce sigara içilmiş olan bir mekânda bulunmak veya dışarıda sigara içen birinin üzerinde getirdiği dumanlar da aynı şekilde zararlı.

Çocuklarını korumak için evin dışında, balkonda, bahçede sigara içen veya evde içip havalandırınca odanın dumandan arınacağını sanan anne-babalar bu yaptığınız sadece kendinizi kandırmak.

KAYNAKLAR

http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0086391

***

EK 1 (2.6.2024): İkinci el sigara dumanı yani bir başkasının içtiği sigaranın dumanına maruz kalma, çoklu ilaç direncinde rol oynayan çeşitli proteinlerin ekspresyonunu değiştirerek sisplatin direncini ve böylece de hücrelerin sisplatin kaynaklı hücre ölümünden kaçma kabiliyetini artırabilir.

Kaynak: https://www.mdpi.com/1422-0067/25/2/1032

Makale: Exposure to Secondhand Smoke Extract Increases Cisplatin Resistance in Head and Neck Cancer Cells

***

Siz de yorumunuzu paylaşın: