HABERİNİZ OLSUN
ETİBBA DİYOR Kİ
DERDİME BİR ÇARE
TABİBAN-I CİHAN İÇÜN
BENİM ŞARKILARIM
LİTYUM: BEYİN HÜCRELERİNİN KORUYUCU KALKANI
Dikkat: Yazının sonunda ek var!
***
⚜ Lityum, insan vücudunda eser seviyede bulunur ve toprakta yetişen bitkiler yoluyla çok az miktarda sebzelerden, tahıllardan ve içme suyundan alınır. Yani, bir “eser mineral” olarak kabul edilir.
⚜ Psikiyatrik tedavide kullanılan lityum, “lityum karbonat” veya “lityum sitrat” gibi saflaştırılmış ve ilaç formuna getirilmiş tuzlarıdır. Bu, tabiattaki mineralden veya gıdalardaki eser miktardan çok farklı ve çok daha güçlüdür.
Çoğu kişi lityumu sadece “bipolar bozukluk için yüksek doz ilaç” olarak bilir. Ama gerçek çok daha ilginç: Lityum, beynimizin tabii bir parçasıdır. Ve modern hayatta eksikliği, hafıza kaybından depresyona kadar birçok sorunu tetikleyebilir.
Beyinde lityum seviyeleri, hafif bilişsel bozukluk ve Alzheimer hastalarında düşer; bu da hafıza kaybını, beyin iltihabını ve toksik protein birikimini tetikler.
Çok sayıda çalışma, Alzheimer hastalarının beyinlerinde lityum konsantrasyonunun sağlıklı bireylere göre %50–70 daha düşük olduğunu gösteriyor.
Bu yazı, ilaç değil, günlük hayattaki lityum hakkında. Yani mikrodoz (günde 0.3–1 mg) seviyesinde, böbrek-tiroit riski olmadan beyin sağlığını destekleyen o gizli güç.
Lityum vücutta ne işe yarar?
Lityum, beyin hücrelerinin “koruma kalkanı” gibidir. İşte bilimsel olarak kanıtlanmış 5 ana görevi:
|
Görev |
Açıklama |
|
1. GSK-3β’yi Durdurur |
Tau proteininin “çıldırmasını” önler → Alzheimer’da biriken toksik yumaklar azalır. |
|
2. BDNF’yi Artırır |
Beyin türevi nörotrofik faktör → yeni nöron oluşumu, hafıza güçlenir. |
|
3. İltihabı Bastırır |
Mikroglia hücrelerini sakinleştirir → kronik beyin iltihabı (neuroinflamasyon) düşer. |
|
4. Glutatyonu Yüksek Tutar |
En güçlü antioksidan → oksidatif stres azalır, hücre yaşlanması yavaşlar. |
|
5. Ruh Halini Dengeler |
Dopamin ve serotonin sinyallerini düzenler → depresyon, anksiyete azalır. |
Özetle: Lityum, beyni hem genç tutar hem de sakinleştirir. Ama sadece yeterli miktarda olduğunda.
Hangi gıdalarda bulunur?
Lityum topraktan bitkiye, bitkiden bize geçer ama modern tarım toprağı fakirleştirdiği için günlük alımımız 100 yıl öncesinin 1/10’u.Doğal Lityum Kaynakları (100 g’da yaklaşık lityum miktarı)
|
Gıda |
Lityum (mcg) |
Not |
|
Keten tohumu |
150–300 |
En zengin kaynak! |
|
Kabak çekirdeği |
80–150 |
Çinko + lityum ikilisi |
|
Ispanak, pazı |
50–120 |
Magnezyumla sinerji |
|
Yulaf, arpa |
40–100 |
Sabah kahvaltısına ekle |
|
Fıstık, badem |
30–80 |
Ara öğün için ideal |
|
Süt, yumurta |
10–30 |
Hayvansal kaynaklar düşük |
|
Muz, elma |
5–20 |
Meyveler zayıf |
İpucu: 1 yemek kaşığı keten tohumu = günde 0.2–0.3 mg lityum → hedefin yarısı!
Bazı bölgelerin içme suları tabii lityumca zengin. Örnekler:
|
Bölge |
Su lityumu (mcg/L) |
Etki |
|
Japonya (Oita) |
100–200 |
Daha az bunama |
|
Arjantin (Andes) |
150–500 |
Düşük depresyon |
|
Türkiye (bazı kaplıcalar) |
50–300 |
Termal sular zengin |
Evde test: Bazı laboratuvarlar su lityum analizi yapar. Şişe suyu seçerken “mineral içeriği” etiketine bakın.
Ne Kadar Lityuma İhtiyacımız Var?
|
Yaş Grubu |
Günlük İhtiyaç (tahmini) |
|
Yetişkin |
0.5–2 mg |
|
60+ yaş |
1–3 mg (beyin koruması için) |
|
Alzheimer riski yüksek |
1–5 mg (doktor kontrolünde) |
Uyarı: 5 mg üstü reçeteli doz başlar → böbrek/tiroit takibi gerekir.
Lityumu artırmanın 3 kolay yolu
▪ Her gün 1 yemek kaşığı keten tohumu → yoğurt, smoothie, salata.
▪ Mineral açısından zengin su iç (mesela tabii kaynak suyu).
▪ Doktor onayıyla düşük doz takviye (mesela lityum orotate 1 mg – eczanelerde var).
Not: Takviye almadan önce kan lityum seviyesi ölçtürün (normal <0.2 mmol/L).
Gelelim neticeye
Lityum, ilaç değil, bir besin. Tıpkı magnezyum, çinko veya D vitamini gibi.
Hafızanızı korumak istiyorsanız, ruh haliniz dalgalanıyorsa, ailenizde Alzheimer olanlar varsa, lityum dengesini kontrol ettirin.
Küçük bir mineral, büyük bir fark yaratır.
***
EK 1 (30.10.2025): 2 dolarlık tükürük testi depresyon ve şizofreniyi tespit etmeye yardımcı olabilir
Beyin sağlığı için hayati önem taşıyan ve depresyon, bipolar bozukluk ve şizofreni ile bağlantılı bir protein olan BDNF’ yi ölçen düşük maliyetli, taşınabilir bir tükürük testi geliştirildi.
Cihaz, BDNF’ nin eser miktarlarını bile yüksek hassasiyetle tespit ederek üç dakikadan kısa sürede sonuç veriyor.
Bu proteinin düşük seviyelerinin bilişsel ve duygusal bozukluklarla bağlantılı olması sebebiyle biyosensör, erken teşhis ve tedavi takibi için hızlı ve uygun fiyatlı bir araç haline gelebilir.
Basitliği ve 2 dolarlık maliyeti, onu özellikle ruh sağlığı taramalarında yaygın kullanım için oldukça umut verici kılıyor.
*
Beyin türevi nörotrofik faktör (BDNF): Sinir hücrelerinin büyümesini, hayatta kalmasını ve bakımını destekleyen bir proteindir.
Nöron gelişimi: Yeni nöron oluşumunu (nörojenez) teşvik eder, özellikle de hipokampusta.
Sinaptik plastisite: Öğrenme ve hafıza için sinapsları güçlendirir.
Ruh sağlığı: Depresyon, anksiyete gibi bozukluklarda düşük seviyeleri görülür; antidepresanlar BDNF’ yi artırır.
Egzersiz etkisi: Fiziksel aktiviteyle seviyesi yükselir, bilişsel fonksiyonları iyileştirir.
Beyin sağlığı için hayati önem taşıyan ve depresyon, bipolar bozukluk ve şizofreni ile bağlantılı bir protein olan BDNF’ yi ölçen düşük maliyetli, taşınabilir bir tükürük testi geliştirildi.
K: https://x.com/drahmetrasim/status/1983782482924159183
Kaynak: https://pubs.acs.org/doi/10.1021/acspolymersau.5c00038
Makale: Low-Cost, Disposable Biosensor for Detection of the Brain-Derived Neurotrophic Factor Biomarker in Noninvasively Collected Saliva toward Diagnosis of Mental Disorders
***
