Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta

Dikkat: Yazının sonunda ek var!

***

Bugüne kadar endüstri tarafından pazarlanan gıdalar hakkında “işlenmiş” ve “aşırı işlenmiş” tabirlerini çok kullandım ama geç de olsa bu tür ifadelerin yanlış algılara sebep olabileceğini fark ettim.

İşlenmiş ifadesinin zihinde müspet bir algıya yol açma ihtimali oldukça yüksektir çünkü bu tabir ürün üzerinde çalışıldığını, onun daha kullanılabilir, daha uygun, daha değerli hale getirildiği algısı yaratabilir.

Tıpkı ham petrolün işlenerek uçak benzinine dönüştürülüp daha değerli bir ürüne dönüştürülmesi gibi.

Gel gelelim bu işlenme olayı gıdalarda aynı etkiyi yaratmaz, tam aksine onların tabiatını bozar, besin değerlerini azaltır, insan sağlığına zararlı bir ürün haline dönüştürür.

Bu “işleme” olayı yiyecek ve içeceklerin besin değerlerine hiçbir katkısı olmayan onları daha cazip, daha parlak, daha lezzetli, daha dayanıklı hale getiren tamamen ticari faydası olan uygulamalardır.

Doğrusu yoz ve yozlaştırılmış gıda tabirleridir

Bu şeytani “işlenmiş” tabiri yerine artık “yozlaştırılmış ve “yoz” tabirlerini kullanacağım. 

Tamamen endüstri tarafından yaratılan, tabiatta bir benzeri olmayan ürünler için “yoz”, tabiatta bulunan ama fiziki ve kimyasal muamelelerle fıtratıyla oynanan ürünler için de “yozlaştırılmış” tabirini tercih edeceğim.

Yoz gıda için her türlü cips, gofret, şekerleme gibi ürünleri, yozlaştırılmış olanlar için de UHT süt, meyveli yoğurt, elma şekeri gibi ürünleri örnek olarak gösterebilirim.

Gelelim neticeye

Tavsiyem sizin de bana uymanız ve peşimden gelmenizdir.

Gıdalarımızla oynanmasına fırsat vermeyelim, her yerde her zaman şiddetle karşı çıkalım. 

***

Bu vesile ile Guardian’ da yayınlanan “Birleşik Krallık’ ta bebek yiyeceklerinin neredeyse üçte bir aşırı yoz gıdalardır” (Nearly a third of baby foods sold in UK are ultra-processed) başlıklı haberi özet olarak sunuyorum:

Birleşik Krallık’ ta bebek ve küçük çocukların neredeyse üçte biri uzun vadede sağlıkları için çok riskli olan aşırı yoz gıdalarla besleniyor.

Bebek ve küçük çocukların mamalarındaki işleme seviyelerine ilişkin 2021 çalışmasından elde edilen daha önce yayınlanmamış Birleşik Krallık verilerini analiz eden rapor, süpermarketlerin bebek reyonlarındaki gıdaların genel olarak yüzde 29’unun, bebek atıştırmalık ve kahvaltı gevrekleri için yüzde 50’ sinin ve bebek bisküvi ve krakerleri için yüzde 75’ inin aşırı yoz ürünler olduğunu gösteriyor.

Bu yoz gıdalar, obezite, kanser, tip 2 diyabet ve kardiyovasküler hastalık ile ilişkili fazla miktarda tuz, şeker, yağ ve katkı maddeleri bulunmasına rağmen, genellikle sağlıklı veya tabii tercihler olarak pazarlanıyor. Yoz gıdalar uzun vadedeki beslenme alışkanlıklarını da belirliyor.

Aşırı yoz gıdalar, iki ila beş yaş çocuklarının tükettiği kalorilerin yaklaşık üçte ikisini (%61) oluşturuyor ki bu oran ABD ve Avustralya’dan çok daha fazladır.

Aşırı yoz gıdalar

Bunlar içinde tüm sütler, bebek ve çocuk mamaları, gazlı içecek ve tatlılar, fast food, atıştırmalıklar, bisküvi ve kekler ve ayrıca toplu üretilen ekmek ve kahvaltılık gevrekleri, hazır yiyecek ve tatlılar var.

Yoz gıdalarda neler var?

Bunlarda meyve suyu konsantreleri, maltodekstrin, dekstroz, şekerli şuruplar, hidrojene yağlar, soya proteini izolatı, glüten, “mekanik olarak ayrılmış et”, organik kurutulmuş yumurta akı, ayrıca pirinç ve patates nişastası ve mısır lifi bulunur. Monosodyum glutamat, renklendiriciler, koyulaştırıcılar ve parlatıcı maddeler gibi katkı maddeleri de vardır.

Aşırı yoz gıdalar, obezite, kanser, tip 2 diyabet ve kardiyovasküler hastalık ile ilişkili olan daha yüksek seviyelerde tuz, şeker, yağ ve katkı maddeleri ihtiva eder Ayrıca, bir çocuğun optimal büyümesi ve gelişmesi için gerekli olan protein, çinko, magnezyum, A, C, D, E, B12 vitaminleri ve niasin seviyeleri de düşüktür.

Yoz gıdalarda bağırsak mikrobiyotasının gelişimi üzerindeki olumsuz etkiler de dahil olmak üzere, daha kötü sağlık sonuçlarıyla ilişkili başka mekanizmaların da rol oynadığı düşünülmektedir.

Kaynaklar:

K: https://www.firststepsnutrition.org/upfs-marketed-for-infants-and-young-children

M: Ultra-Processed Foods marketed for infants and young children in the UK

Kaynak: https://www.theguardian.com/society/2023/jun/08/ultra-processed-food-baby-toddler-health-risks-report

Makale: Nearly a third of baby foods sold in UK are ultra-processed, research finds

***

EK 1 (10.6.2023): Bazı popüler “aşırı yozlaştırılmış gıdalar” beyin sisi ve unutkanlığa sebep oluyor.

Kaynak: https://www.express.co.uk/life-style/health/1778975/brain-health-avoid-processed-foods

***

EK 2 (28.7.2023): Sadece %10 oranında aşırı işlenmiş gıda bulunan diyetler bile erken ölüm riskini artırabilir. https://www.dailymail.co.uk/health/article-12339841/Now-scientists-really-taking-biscuit-diets-just-10-ultra-processed-raise-risk-early-death-study-warns.html

Makale: Ultra-processed food consumption is associated with all-cause and cardiovascular mortality in participants with type 2 diabetes independent of diet quality: a prospective observational cohort study

K: https://ajcn.nutrition.org/article/S0002-9165(23)66025-3/fulltext

***

EK 3 (8.11.2023): Dört çalışmanın meta-analizinde, yüksek düzeyde aşırı işlenmiş gıda tüketen yetişkinlerde enflamatuar bağırsak hastalığı riski kontrol grubundan %47 daha fazla bulundu.

Kaynak: https://www.medscape.com/s/viewarticle/997855

Makale: New Study Ties Ultraprocessed Foods to IBD

***

EK 4 (22.11.2024): Aşırı işlenmiş yani paketli yoz hazır gıdalardan zengin beslenme biyolojik yaşlanmanın hızlandırıyormuş ve sebebi de bunların besin değerlerinin düşük olmasıymış. Yetmez ama evet! Yoz gıdalardaki ve paketlerindeki yüzlerce katkı maddesinin etkisini görmemek olacak iş değil.

Kaynak: https://www.medscape.com/viewarticle/ultraprocessed-foods-linked-faster-biological-aging-2024a1000l7u

Makale: Ultra-processed food consumption is associated with the acceleration of biological aging in the Moli-sani Study

***

Siz de yorumunuzu paylaşın: