Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta

💥 Bir evde tavuk pişiyorsa o evde ya hasta biri vardır ya da evin tavuğu hastadır https://www.youtube.com/watch?v=-vhNmnuX4Cg

İtalya’ da yapılan bir araştırmada, haftada 300 gramdan fazla kümes hayvanı eti (pratik olarak tavuk eti) yiyenlerde tüm sebeplere bağlı kanser riski yüzde 27, mide-bağırsak kanserlerine bağlı ölüm riski ise yüzde 127 fazla bulunmuş. Risk erkeklerde kadınlara göre daha yüksek.

Benim beslenme araştırmalarına bakışımı takipçilerim gayet iyi bilirler.

Bir kere, olayın tabiatından dolayı araştırmacılar ne kadar iyi niyetli, dürüst; araştırma metodu, istatistikleri, yorumlaması ne kadar doğru ve mükemmel olursa olsun bu tür araştırmalara güvenmek mümkün değildir.

Bu araştırma gözlemsel bir araştırmadır ve buna bakarak tavuk eti ölüme, mide bağırsak kanserlerine sebep oluyor gibi bir sonuç çıkarılamaz.

Bu araştırmanın sonuçlarına göre sadece bir risk artışından söz edilebilir ama buna da çok fazla itimat edilemez.

Araştırmanın eksiklikleri ve kusurları

Bu çalışma, İtalya’nın güneyinde 4869 katılımcıdan oluşan bir kohort araştırması olup, haftalık tavuk tüketiminin 300 g’ın üzerinde olmasının gastro-intestinal kanserler ve tüm sebeplere bağlı ölüm riskini artırdığını öne sürmektedir.

Sebebi göstermiyor: Araştırma sadece tavuk eti yiyenlerle yemeyenleri karşılaştırıyor; burdan bir illiye yani “sebep-sonuç münasebeti çıkarılamaz.

Tek seferlik beslenme ölçümü: Katılımcılara başta “ne yiyorsunuz?” diye sorulmuş, ama sonraki yıllarda ne yedikleri tekrar sorulmamış.

Tavuk eti ayrıntısı yok: Tavuk sosis mi, nugget mı, ızgara mı, fırın mı belli değil. Pişirme şekli veya işlenmiş olup olmadığı sonuçları çok değiştirebilir.

Olay sayısı az: Çalışmada mide–bağırsak kanserinden ölen kişi sayısı az olduğu için sonuçlar çok kesin değil.

Tüm faktörler hesaba katılamamış: Mesela, H. pylori mikrobu, ailede kanser hikayesi, düzenli kanser taraması yaptırma gibi önemli bilgiler eksik.

Tek bölge verisi: Sadece Güney İtalya’daki insanlar incelenmiş. Beslenme alışkanlıkları başka ülkelerde farklı olduğu için sonuçlar herkese uymayabilir.

Sonuçlar abartılabilir: Makale başlıkta “ön bulgu” dese de, bazı cümleler kesinmiş gibi algılanabilir.

Daha teknik bir açıklama

Çalışma “öncül” (preliminary) bir araştırmadır ve hem kendi içinde belirtilen sınırlılıklar hem de dış eleştiriler bağlamında çeşitli kusurlar barındırmaktadır.

Çalışmanın kendi sınırlılıkları, yöntemsel sorunlar ve dış eleştirilerden derlenen bazı önemli eksiklikleri şunlardır:

İşlenmiş tavuk ve işleme yöntemlerine ilişkin bilgi eksikliği: Anket, tavuk tüketimini genel olarak sorgulamış olup, işlenmiş tavuk (mesela, şarküteri ürünleri veya fast food) veya işleme biçimleri hakkında veri toplanmamıştır. Bu, riskin işlenmiş ürünlerden mi yoksa taze tavuktan mı kaynaklandığını belirsiz kılmaktadır.

Tavuk kaynağı ve çevresel faktörlerin göz ardı edilmesi: Tavuk yetiştirme kökeni (fabrika çiftliği vs. yerel) sorgulanmamıştır. Araştırmacılar, tüketilen tavuğun büyük ölçüde fabrika kaynaklı olduğunu varsaymış olsalar da, kırsal bölgelerdeki kohortlar için bu varsayım yetersizdir. Farklı çevresel faktörler (mesela, antibiyotik kalıntıları) sonuçları etkileyebilir.

Kendi bildirime dayalı diyet verileri ve hatırlama yanlılığı: Beslenme verileri, EPIC Gıda Frekans Anketi ile toplanmış olup, katılımcıların kendi bildirimine dayanmaktadır. Bu yöntem, hatırlama yanlılığına (recall bias) açıktır, ancak beslenme uzmanları tarafından gözden geçirilerek hafifletilmeye çalışılmıştır. Yine de, diyetin takip süresince (19 yıl) değişebileceği ve güncellenmediği ortadadır.

Karıştırıcı etkenler (residual confounding): Modellerde cinsiyet, sigara kullanımı ve sağlık durumları gibi bazı karıştırıcılar ayarlanmış olsa da, alkol tüketimi, kilo dinamikleri, genetik faktörler, aile kanser hikayesi ve genel diyet kalitesi (örneğin, sebze tüketimi) gibi önemli değişkenler yeterince ele alınmamıştır. Bu, sonuçlardaki tutarsızlıkları kısmen açıklayabilir.

Gözlemsel tasarım ve illiyet meselesi: Kohort çalışması gözlemsel olduğundan, korelasyonu sebep-sonuç münasebetine bağlamak mümkün değildir. Ters nedensellik (örneğin, hasta bireylerin diyet değiştirmesi) veya göz ardı edilen karıştırıcılar sonuçları etkileyebilir.

Pişirme metotları ve mutajen bileşiklerin eksikliği: Çalışma, tavuk pişirme yöntemlerini (ızgara, kızartma vs.) incelememiştir; oysa yüksek sıcaklıkta pişirme heterosiklik aminler ve polisiklik aromatik hidrokarbonlar gibi kanserojen bileşikleri artırabilir. Bu, tartışmada kısmen değinilmiş olsa da, veri eksikliği önemli bir kusurdur.

Fiziksel aktivite verisinin eksikliği: Çalışma, fiziksel aktiviteyi ölçmemiştir; bu, mortalite ile ilişkili önemli bir faktör olduğundan “ciddi bir sınırlılık” olarak değerlendirilmelidir. Uluslararası Fiziksel Aktivite Anketi (IPAQ), katılımcıların ortalama yaşı (18-69 yaş aralığı dışında) dolayısıyla uygun bulunmamıştır.

Örneklem boyutu ve alt grup gücü: 4869 katılımcı büyük olsa da, mide-bağırsak kaynaklı ölüm sayısı düşük (108) olduğundan, alt gruplar (örneğin, erkekler) için güven aralıkları geniş ve güç yetersiz olabilir. Çoklu karşılaştırmalar tip I hata riskini artırabilir.

Genelleme meselesi: Kohort, güney İtalya’dan (Akdeniz diyeti yüksek) olup, diğer popülasyonlara (örneğin, Asya veya ABD) genellenemez. Literatürle çelişkiler (bazı çalışmalar tavuğun koruyucu etkisini gösterirken), çevresel ve kültürel farklardan kaynaklanabilir.

Araştırmacı önyargısı ve yayın süreci: Yazarlar, vegan/bitki bazlı diyetleri destekleyen ve et tüketimini eleştiren önceki çalışmalarla bilinmektedir. Hakem değerlendirmesi hızlı (2 hafta) geçmiş olup, veri manipülasyonu ve önyargılı sonuç çıkarma iddiaları vardır.

Tüketim kategorizasyonunun keyfiliği: Haftalık tüketim seviyeleri (örneğin, <100 g, >300 g) keyfi kesim noktalarına dayanmakta olup, doz-cevap münasebetini yanıltabilir.

Bu kusurlar, çalışmanın sonuçlarını sorgulatmakta olup, illiyet iddialarını zayıflatmaktadır. Daha kontrollü, randomize çalışmalar (mümkünse) veya daha kapsamlı ayarlamalar gereklidir.

Gelelim neticeye

Araştırmanın, Sağlık Bakanlığı tarafından fonlanmış olması ve menfaat münasebeti beyanı olmaması benim için fazla bir şey ifade etmiyor

Beslenme araştırmalarının temel hedefinin insanların binlerce senedir afiyetle yedikleri gıdaları kötülemek ve bunların yerine endüstri ürünü, suni gıdaları parlatmak olduğu düşüncesindeyim.

Birtakım çevreler çok iyi bildiğiniz gibi hakiki kırmızı et, süt, tavuk eti yerine tamamen laboratuar yapımı olan suni ürünleri dayatmak istiyorlar.

Bunun için de sadece yiyecek ve içecekleri değil, onların elde edildiği koyun, kuzu, sığır, tavuk, balık gibi hayvanları da kötülüyorlar, onların katledilmesini istiyorlar.

Küresel ısınmanın ineklerin çıkardığı gazdan kaynaklandığı gibi akıl, mantık ve bilim dışı yalanları yaymaya çalışıyorlar ama ye-mez-ler!

Kaynak: https://www.mdpi.com/2072-6643/17/8/1370

Makale: Does Poultry Consumption Increase the Risk of Mortality for Gastrointestinal Cancers? A Preliminary Competing Risk Analysis

Siz de yorumunuzu paylaşın: