Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta

Soma’ da kömür madeninde meydana gelen kazada hayatlarını “karbonmonoksit zehirlenmesinden” pisipisine kaybeden canlarımıza Allah’ tan rahmet, ailelerine ve tüm ülkemize sabırlar diliyorum.

Olayın sebebi şu anda kesin olarak belli değil ama belki gerçekten istenmeden meydana gelen küçük bir kazanın “bilgisizlik, eğitimsizlik, adamsendecilik, dikkatsizlik, telaş” yüzünden yüzlerce canımıza mal olduğuna inanıyorum.

Allah bir daha böyle acıları ne bize ne de başka bir ülkeye göstermesin.

Karbonmonoksit zehirlenmesi

Halk arasında “duman zehirlenmesi” olarak bilinen bu olayın sebebi esasta karbonmonoksit zehirlenmesidir ve tüm karbonmonoksit zehirlenmeleri de ister maden ocağında ister evde veya işyerinde gerçekleşmiş olsun “önlenmesi mümkün” bir tablodur.

Kömürün veya diğer sıvı ve katı yakıtların (hidrokarbonların) yeterli oksijen olmadığında tam olmayan yanması sonucu karbondioksit değil karbonmonoksit oluşur.

Karbonmonoksit, renksiz, kokusuz, tatsız ve tahrişe yol açmayan, akciğerlerden kolayca emilen bir gazdır.

Hava almayan kapalı ortamlarda yanma sırasında solunan havada oksijen miktarı da azalmaya başlar.

İnsanlar oksijensizliğe ancak birkaç dakika dayanabilirler.

4 dakikadan uzun süre oksijensizlik beyinde geri dönüşü mümkün olmayan hasarlar bırakır.

Karbonmonoksit zehirlenmesi, kömür ve odun sobaları, şofben, kombi, borusuz soba, ocak, fırın, mangal gibi ısınma sistemlerinde  yakıtların “tam olarak yanmaması” sonucu da ortaya çıkar.

Hem ev, işyeri gibi kapalı ortamlarda ve hem de dış atmosfer havasında çok düşük miktarda karbonmonoksit bulunur.

Büyük şehirlerin havasında bulunan karbonmonoksit miktarı kırsal alandakine göre çok daha fazladır.

Karbonmonoksit neden zararlı?

Oksijenin yüzde 98’ i dokulara alyuvarlarda bulunan hemoglobine bağlı olarak (oksi-hemoglobin) yüzde 2’ si ise kanda eriyik olarak taşınır.

Solunan havada karbonmonoksit varsa dokulara oksijen götürülemez.

Karbonmonoksitin hemoglobine olan afinitesi oksijene göre 250 misli fazla olduğundan hemoglobinle karbonmonoksit birleşir ve “oksi-hemoglobin” yerine “karboksi-hemoglobin” meydana gelir.

Karboksi-hemoglobin, hem dokulara oksijen taşınmasını ve hem de dokuların oksijeni kullanmalarını bozar.

Sağlıklı insanların kanında karbonmonoksit var mıdır?

Sağlıklı insanların kanında yüzde 1-3 oranında karboksi-hemoglobin vardır fakat bunun sağlığımız üzerine her hangi bir olumsuz etkisi yoktur.

Karbonmonoksitin bir kaynağı da sigara dumanıdır. Sigara içenlerin kanındaki karboksi-hemoglobin miktarı yüzde 10-15’e kadar çıkabilir.

Karbonmonoksit zehirlenmesi nasıl meydana gelir?

Zehirlenme bulguları, solunan gazın miktarına ve soluma süresine bağlı olarak akut ya da kronik olabilir.

Belirtiler, her zaman karboksi-hemoglobin düzeyleri ile orantılı değildir, kandaki çözünmüş karbonmonoksit düzeyleri de önemlidir.

Solunan havada “100 ppm’ den fazla” miktarda karbonmonoksit bulunması insan sağlığı için zararlıdır.

Zehirlenmenin dereceleri var mıdır?

Kandaki karboksi-hemoglobin düzeylerine göre, hafif, orta ve ağır zehirlenmeler vardır.

Karboksi-hemoglobin düzeyi yüzde 20-30 ise hafif, yüzde 30-50 ise orta ve yüzde 50-60 ise ağır zehirlenmeden bahsedilir.

Karboksi-hemoglobin düzeyi yüzde 60’ın üzerinde ise ölüm ihtimali çok yüksektir.

Zehirlenme belirtileri nelerdir?

Uyanık bir insanda baş ağrısı, baş dönmesi, hâlsizlik, bulantı, kusma, konsantrasyon güçlüğü, nefes darlığı, çarpıntı, karın ağrısı, kas krampları, epilepsi (sara) nöbetleri, şuur bozukluklarından komaya kadar giden belirtiler vardır.

Uyuyan bir insan bunların hiçbirinin farkına varamaz ve ölüme kadar ilerleyen derin bir komaya girer.

Karbonmonoksit zehirlenmesinin tipik bulgusu, dudakların kiraz kırmızısı bir renk almasıdır.

Neler yapılmalı?

Sakin olmaya çalışılmalı, ortamdan nasıl çabuk çıkılabileceği planlanmalı

Bilinçsizce oradan oraya koşuşturmamalı, gereksiz efor yapılmamalı

Ayakta kalmamalı, ortamdan sürünerek uzaklaşmaya çalışılmalı

Dumandan zehirlenen kişiler mümkünse derhal temiz havaya çıkarılmalı ve uyanık olmaları sağlanmalı (yüzüne su serpilebilir)

Şuuru açık olanlardan derin ve sık nefes almasını istenmeli

Şuuru kapalı olanlarda solunum yollarının açık olması sağlanmalı ve yapay solunum ve kalp masajı yapılmalı

Varsa “hemen oksijen verilmeli“

Kazazede derhal hastaneye kaldırılmalı

Karbonmonoksit zehirlenmesinin tedavisi  nasıldır?

Tedavi, hastanın durumuna ve karboksi-hemoglobin miktarına göre düzenlenir.

Hafif ve orta derecedeki zehirlenmelerde, maske ile yüksek akımda “yüzde 100 oksijen verilir“.

Özellikle yaşlı hastaların kalp, akciğer ve beyin fonksiyonları açısından yakından takipleri gerekir.

Ağır zehirlenme belirtileri gösterenlerin özel odalarda “hiperbarik oksijen” ile tedavileri gerekir.

Gelelim neticeye

Karbonmonoksit zehirlenmesi “pisipisine bir ölümdür.”

Siz de yorumunuzu paylaşın: