Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta

Mevsimlerin insan ruh hâlini, bilişsel işlevleri ve davranışı etkilediği uzun zamandır bilinir.

Hepimiz fark etmişizdir: Bazı mevsimlerde kendimizi daha enerjik, daha odaklanmış, hatta daha yaratıcı hissederiz. 

Ancak doğrudan beyin fonksiyonel aktivitelerinin mevsimsel değişimleri, nöro-görüntüleme literatüründe hâlâ az çalışılmış bir sahadır.

Kiminin yazın enerjisi yerinde olur, kimi kışın kendini biraz daha sakin ve içe dönük hissedebilir.

Peki bu sadece bir his mi, yoksa beyinlerimizde gerçekten fiziksel bir değişim mi oluyor?

Yeni bir çalışma, bu sorunun cevabının “Evet” olduğunu gösteriyor.

Bu çalışmada, fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme (fMRI) kullanılarak sağlıklı insanların beyin bağlantılarındaki mevsimsel varyasyonlar incelendi.

410 sağlıklı kişinin beyin görüntüleri incelendi. Katılımcılar ilkbahar, yaz, sonbahar ve kış aylarında beyin taramasına girdi. Araştırmacılar, beynin farklı bölgelerinin birbirleriyle kurduğu bağlantıları karşılaştırdı.

İncelenen ölçütler arasında şunlar vardı:

▪ Bölgesel sinyal yoğunluklarının düşük frekans salınımı (fALFF)

▪Gri madde (GM) ile ak madde (WM) arasındaki fonksiyonel bağlantılar

▪Ağ seviyesindeki bağlantı yoğunluğu ve topolojik özellikler

Bulgular, beyin ağlarının özellikle dikkat, hafıza ve duygu düzenleme ile ilişkili bölgelerinde mevsimsel farklılıklar olduğunu ortaya koydu.

Beynimiz mevsimlere göre farklı “çalışma modlarına” geçiyor gibi görünüyor.

💠Mevsimler beyin aktivitesini etkiliyor: Beynin bazı bölgeleri, yılın farklı zamanlarında daha aktif hale geliyor. Bu değişim düzenli bir şekilde tekrarlanıyor.

💠Sonbahar dönemi farklılaşıyor: Araştırmacılar, sonbaharda beynin genel olarak daha güçlü bağlantılar kurduğunu buldu. Yani beyin bölgeleri birbirleriyle daha “verimli” iletişim kuruyor.

💠Işık ve sıcaklık da rol oynuyor: Günlerin uzunluğu ve hava sıcaklığı, beyin aktivitesindeki bu değişimlerle ilişkili bulundu. Bu, çevremizdeki doğal şartların beynimizi doğrudan etkileyebildiğini gösteriyor.

💠Kadınlar ve erkeklerde farklılıklar: Bazı bağlantı değişimleri cinsiyete göre farklılık gösterdi.

Neden sonbahar öne çıkıyor?

Araştırmacılar, özellikle sonbaharda bağlantı gücünün ve ağ verimliliğinin yükselmesinin dikkat çekici olduğunu belirtiyor. Bu durum, mevsimsel biyokimyasal döngüler (örneğin dopamin, melatonin, serotonin ritmleri) ile ilişkili olabilir.

Bu araştırma bize şunu söylüyor: Beynimiz sadece günlere, saatlere değil, mevsimlere de uyum sağlıyor. Yılın döngüsü, zihinsel verimliliğimizden ruh halimize kadar birçok şeyi şekillendiriyor.

Görüntüleme cihazlarının mevsimsel stabilitesi değerlendirilmemiş; yani cihazın kendisinden kaynaklanabilecek varyasyonlar (örneğin sıcaklıkla değişen manyetik alan stabilitesi) henüz hariç tutulmamış.

Çalışma kesitsel (cross-sectional) bir veri seti kullanıyor; yani her birey farklı mevsimlerde bir kez taranmış. Daha güçlü çıkarımlar için uzunlamasına (aynı bireyin yıl boyunca tekrarlandığı) çalışmalara ihtiyaç var.

Bu değişiklikler, biz farkında olmasak da günlük performansımızı ve hislerimizi etkileyebilir:

Gelelim neticeye

Mevsimlerin ruh hâlimiz üzerinde önemli tesirleri olduğu doğru ama bu çalışmanın bulguları bana uymuyor.

Yazın perişan mutsuz, keyifsiz, suratsız olurum, canım çalışmak istemez, kılımı kıpırdatmak bile bana işkence gibi gelir. Yaz benim için âdeta sürülmez sefâ, çekilmez cefâ gibidir. 

İlkbaharım da sonbaharım da fena değildir ama kışın adeta yeniden doğmuş gibi olurum. Yerimde duramam, zihnim açılır, keyfim tepe noktasına çıkar. Yazarım, çizerim, çalar söylerim.

Ben tam bir kış çocuğuyum, 9 ocakta yani kışın tam ortasında yerlerde diz boyu kar varken doğmuşum. (Bizim doğduğumuz senelerde Kayseri’ ye kasım-aralık aylarında kar yağmaya başlar ve ta mart-nisan aylarına kadar da devam ederdi. Kış boyunca yerde kar eksik olmazdı).

Kaynak: https://www.nature.com/articles/s41598-023-43152-4

***

Siz de yorumunuzu paylaşın: