Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta

💥 Beynimiz mevsimlere göre farklı çalışıyor https://www.youtube.com/watch?v=NDsX4Gn2D6k

***

Mevsimlerin insan ruh hâlini, bilişsel işlevleri ve davranışı etkilediği uzun zamandır bilinir.

Hepimiz fark etmişizdir: Bazı mevsimlerde kendimizi daha enerjik, daha odaklanmış, hatta daha yaratıcı hissederiz. 

Ancak doğrudan beyin fonksiyonel aktivitelerinin mevsimsel değişimleri, nöro-görüntüleme literatüründe hâlâ az çalışılmış bir sahadır.

Kiminin yazın enerjisi yerinde olur, kimi kışın kendini biraz daha sakin ve içe dönük hissedebilir.

Peki bu sadece bir his mi, yoksa beyinlerimizde gerçekten fiziksel bir değişim mi oluyor?

Yeni bir çalışma, bu sorunun cevabının “Evet” olduğunu gösteriyor.

Bu çalışmada, fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme (fMRI) kullanılarak sağlıklı insanların beyin bağlantılarındaki mevsimsel varyasyonlar incelendi.

410 sağlıklı kişinin beyin görüntüleri incelendi. Katılımcılar ilkbahar, yaz, sonbahar ve kış aylarında beyin taramasına girdi. Araştırmacılar, beynin farklı bölgelerinin birbirleriyle kurduğu bağlantıları karşılaştırdı.

İncelenen ölçütler arasında şunlar vardı:

▪ Bölgesel sinyal yoğunluklarının düşük frekans salınımı (fALFF)

▪Gri madde (GM) ile ak madde (WM) arasındaki fonksiyonel bağlantılar

▪Ağ seviyesindeki bağlantı yoğunluğu ve topolojik özellikler

Bulgular, beyin ağlarının özellikle dikkat, hafıza ve duygu düzenleme ile ilişkili bölgelerinde mevsimsel farklılıklar olduğunu ortaya koydu.

Beynimiz mevsimlere göre farklı “çalışma modlarına” geçiyor gibi görünüyor.

💠Mevsimler beyin aktivitesini etkiliyor: Beynin bazı bölgeleri, yılın farklı zamanlarında daha aktif hale geliyor. Bu değişim düzenli bir şekilde tekrarlanıyor.

💠Sonbahar dönemi farklılaşıyor: Araştırmacılar, sonbaharda beynin genel olarak daha güçlü bağlantılar kurduğunu buldu. Yani beyin bölgeleri birbirleriyle daha “verimli” iletişim kuruyor.

💠Işık ve sıcaklık da rol oynuyor: Günlerin uzunluğu ve hava sıcaklığı, beyin aktivitesindeki bu değişimlerle ilişkili bulundu. Bu, çevremizdeki doğal şartların beynimizi doğrudan etkileyebildiğini gösteriyor.

💠Kadınlar ve erkeklerde farklılıklar: Bazı bağlantı değişimleri cinsiyete göre farklılık gösterdi.

Neden sonbahar öne çıkıyor?

Araştırmacılar, özellikle sonbaharda bağlantı gücünün ve ağ verimliliğinin yükselmesinin dikkat çekici olduğunu belirtiyor. Bu durum, mevsimsel biyokimyasal döngüler (örneğin dopamin, melatonin, serotonin ritmleri) ile ilişkili olabilir.

Bu araştırma bize şunu söylüyor: Beynimiz sadece günlere, saatlere değil, mevsimlere de uyum sağlıyor. Yılın döngüsü, zihinsel verimliliğimizden ruh halimize kadar birçok şeyi şekillendiriyor.

Görüntüleme cihazlarının mevsimsel stabilitesi değerlendirilmemiş; yani cihazın kendisinden kaynaklanabilecek varyasyonlar (örneğin sıcaklıkla değişen manyetik alan stabilitesi) henüz hariç tutulmamış.

Çalışma kesitsel (cross-sectional) bir veri seti kullanıyor; yani her birey farklı mevsimlerde bir kez taranmış. Daha güçlü çıkarımlar için uzunlamasına (aynı bireyin yıl boyunca tekrarlandığı) çalışmalara ihtiyaç var.

Bu değişiklikler, biz farkında olmasak da günlük performansımızı ve hislerimizi etkileyebilir:

Kaynak: https://www.nature.com/articles/s41598-023-43152-4

Gelelim neticeye

Mevsimlerin ruh hâlimiz üzerinde önemli tesirleri olduğu doğru ama bu çalışmanın bulguları bana uymuyor.

Yazın perişan mutsuz, keyifsiz, suratsız olurum, canım çalışmak istemez, kılımı kıpırdatmak bile bana işkence gibi gelir. Yaz benim için âdeta sürülmez sefâ, çekilmez cefâ gibidir. 

İlkbaharım da sonbaharım da fena değildir ama kışın adeta yeniden doğmuş gibi olurum. Yerimde duramam, zihnim açılır, keyfim tepe noktasına çıkar. Yazarım, çizerim, çalar söylerim.

Ben tam bir kış çocuğuyum, 9 ocakta yani kışın tam ortasında yerlerde diz boyu kar varken doğmuşum. (Bizim doğduğumuz senelerde Kayseri’ ye kasım-aralık aylarında kar yağmaya başlar ve ta mart-nisan aylarına kadar da devam ederdi. Kış boyunca yerde kar eksik olmazdı).

En iyisi Saadettin Kaynak’ ın şarkısına kulak vermek.

Hüseyni türküyü Gönül Akkor okuyor.

Senin yazın kışa benzer
Bir sevdalı başa benzer
Çok içmiş serhoş’a benzer
Duman eksilmiyen dağlar

Oy dağlar ulu dağlar
Yârim yolumu bağlar
Yol verin yâre gidem
Hasret ciğerim dağlar

Dinlemek için: https://www.youtube.com/watch?v=8V4uWI8ul0s

***

Fonksiyonel MR (fMRI) Nedir ve Normal MR’dan Farkı

▪ Normal MR: Statik görüntüler üretir ve genellikle yapısal anomalileri (tümör, kırık, doku hasarı gibi) tespit etmek için kullanılır. Manyetik alan ve radyo dalgalarıyla dokuların protonlarının hareketini analiz eder.

▪ fMRI: Beyindeki kan akışındaki değişiklikleri ölçerek beyin aktivitesini dolaylı olarak değerlendirir. Özellikle BOLD (Blood-Oxygen-Level-Dependent) sinyali kullanılır. Beyin aktif olduğunda, o bölgede oksijen tüketimi artar ve buna bağlı olarak kan akışı değişir. fMRI bu değişimleri algılar.

fMRI ile Neler Ölçülür?

fMRI, beyindeki işlevsel ve dinamik süreçleri incelemek için kullanılır. Ölçülen başlıca şeyler:

▪ Beyin Aktivitesi: Hangi beyin bölgelerinin belirli görevler (düşünme, konuşma, hareket, duyusal işlem) sırasında aktif olduğunu gösterir.

▪ Kan Akışı ve Oksijen Kullanımı: Aktif beyin bölgelerine daha fazla oksijenli kan gider. fMRI, bu kan akışındaki değişiklikleri (BOLD sinyali) tespit eder.

▪ Nöral Bağlantılar: Beynin farklı bölgeleri arasındaki işlevsel bağlantıları (örneğin, dinlenme durumu ağları – default mode network) analiz eder.

▪ Zihinsel ve Bilişsel Süreçler: Bellek, dikkat, dil, duygu, karar verme gibi süreçlerin hangi beyin bölgeleriyle ilişkili olduğunu belirler.

Kullanım Alanları

▪ Tıbbi Amaçlar: Epilepsi, tümör veya inme gibi durumlarda beyin fonksiyonlarının haritalanması (örneğin, cerrahi öncesi planlama).

▪ Nörobilim Araştırmaları: Beynin nasıl çalıştığını anlamak, bilişsel süreçleri incelemek.

▪ Psikiyatrik Bozukluklar: Depresyon, şizofreni gibi durumlarda beyin aktivitesindeki anormallikleri araştırmak.

fMRI ile Normal MR Arasındaki Teknik Farklar

▪Zaman Çözünürlüğü: fMRI, hızlı çekimlerle (saniyeler içinde) kan akışındaki değişiklikleri yakalar, normal MR ise daha statik ve yavaş çekimlidir.

▪ Kontrast Mekanizması: fMRI, BOLD sinyaline odaklanırken, normal MR T1 veya T2 ağırlıklı görüntüler kullanır.

▪ Görev Tabanlı Çalışma: fMRI genellikle hastaya görevler (örneğin, bir nesneye bakma veya bir soruya cevap verme) yaptırarak beyin aktivitesini ölçer.

Özet: fMRI, normal MR’dan farklı olarak beynin işlevsel aktivitesini ölçer ve özellikle kan akışı ile oksijen kullanımındaki değişiklikleri izler. Normal MR yapısal görüntüleme için, fMRI ise beyin fonksiyonlarını anlamak için kullanılır. fMRI, nörobilim ve tıbbi teşhislerde güçlü bir araçtır, ancak normal MR’a göre daha özel bir teknoloji ve analiz gerektirir.

Siz de yorumunuzu paylaşın: