Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta

Dikkat: Yazının sonunda ek var!

***

Grip aşılarının ne kadar koruyucu oldukları topluma nispi oranlarla bildiriliyor.

Mesela grip aşıları gribe yakalanmayı yüzde 50 önlüyor deniyor.

İnsanlar bundan grip aşısı olan her 100 kişiden 50’ sinin hastalıktan korunduğunu anlıyor; hatta doktorlar da bunu böyle zannediyorlar.

Nispi risk azalması (relative risk reduction)  tamamen grip aşılarının çok etkili bir aşı oldukları algısını yaratmak için yapılan bir operasyon aracıdır.

Bir ilaç veya aşının gerçek etkinliğini ortaya koyan en doğru değer mutlak risk azalması (absolute risk reduction) ve bundan hesaplanan NNT (number needed to treat) ve NNV (number needed to vaccinated) değerleridir.

NNT ve NNV bir kişinin bir hastalıktan korunması için kaç kişinin tedavi edilmesi veya aşılanması gerektiğini gösteren rakamlardır; bunlar ne kadar küçükse o ilaç veya aşı o kadar etkili demektir.

Bunu daha iyi anlamak için iki araştırmayı örnek olarak sunuyorum.

Birinci araştırma

Grip aşılarının emniyeti ve etkisinin incelendiği 80 binden fazla kişi üzerinde yapılan 52 klinik araştırma değerlendirmeye alındı.

Bunlar içinde inaktive aşılarla plasebonun veya hiç aşı yapılmamasının kıyaslandığı karar alma ile en alâkalı 25 çalışmanın bulguları sunuldu.

Bu çalışmalar 1969-2009 arasında tek bir grip sezonunda Kuzey Amerika, Güney Amerika ve Avrupa’ da yapılmıştı.

71.221 katılımcı üzerinde elde edilen bu sonuçlara göre inaktive grip aşıları sağlıklı aşısız kişilerde gribi yüzde 2.3’ den yüzde 0.9’a indirdi.

Bir başka deyişle grip aşısı olmayan sağlıklı 100 kişiden 2.3’ ü gribe yakalanırken aşı olduklarında bu oran yüzde 0.9’a düştü. Buna göre nispi risk azalması yüzde 41 iken mutlak risk azalması sadece yüzde 1.4’dür.

İnaktive grip aşıları grip benzeri hastalık oranını ise yüzde 21.5’ den yüzde 18.1’ e indirdi. Buna göre nispi risk azalması yüzde 84 iken mutlak risk azalması yüzde 4.4’ dür.

Bir kişiyi gripten korumak için 71 kişinin, grip benzeri tabloların önlenmesi için 29 kişinin aşılanması gerekiyordu.

Grip aşıları sağlıklı kişilerde hastaneye yatırılma riskini yüzde 14.7’ den yüzde 14.1’ e indirdi ama emniyet aralığı CI geniş olduğu için büyük bir fayda dışlanamaz.

Grip aşıları işe gidememe üzerine de yok denecek kadar az etkiliydi.

Gebeler üzerine bir randomize kontrollü ve bir kontrollü araştırma vardı.

H1N1’ e karşı olan aşıların etkinliği (efficacy) annelerde yüzde 50 (NNV= 55) ve 24 haftalığa kadar olan bebeklerde yüzde 49 (NNV=56) idi.

Gebelikte mevsimsel gribe karşı etkinliği gösteren bir çalışma bulunamadı.

Gözlemsel çalışmalarda gebelerde grip benzeri hastalığa karşı aşıların etkililiği (effectiveness) yüzde 24 (NNV=94) ve aşılanmış kadınların bebeklerinde yüzde 41 (NNV=27) bulundu.

İkinci araştırma

Bu çift kör araştırmada 18-64 yaş arası kişilerden 5103’ üne inaktive grip aşısı, 2549’ una ise plasebo yapıldı.

Aşılı grupta 49, plasebo grubunda 74 katılımcıda grip tespit edildi.

Buna göre, grip aşılarının sağladığı nispi risk azalması 49/74 yani = 0.67’ dir ve bu durum grip aşılarının yüzde 67 koruyucu olduğu şeklinde söylenir.

Oysa plasebo yapılan 2549 kişilik grupta 74 kişi grip olduğuna (%2.9) ve aşılı olan 5103 kişiden 49’ u grip olduğuna göre (%0.96) aşısız olanlardaki mutlak risk azalması 2.9-0.96 yani kabaca 2’ dir.

Gelelim neticeye

Grip aşıların etkilerinin nispi risk azalmasıyla ifade edilmesi aşıların abartılı olarak çok etkili oldukları algısını yaratırken mutlak risk azalması aşıların gerçekte ne kadar etkili olduklarını gösteren en doğru değerdir.

Algı olgunun önüne geçmemelidir.

Kaynak:

1.https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD001269.pub6/abstract

2.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19909082

***

EK 1 (28.5.2021): KOVİD aşıları örneği: COVID-19 vaccine efficacy and effectiveness—the elephant (not) in the room. Kaynak: https://www.thelancet.com/journals/lanmic/article/PIIS2666-5247(21)00069-0/fulltext

***

Yazı için 2 yorum yapılmış:

1. Esat Yüksel dedi ki:

   24 Ekim 2019, 07:58

   Bugüne kadar aldatılmışız gibi bir his oluştu bende.

2. Selim Kaya dedi ki:

   25 Ekim 2019, 19:18

   Hayretler içindeyim. Böyle bir hesabı ilk defa görüyorum.

Siz de yorumunuzu paylaşın: