Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta

A. Rafet K‘ nın tivit dizisi:

Aşı diye sunulan, deneyleri ve sonuçları hakkında bilgi eksiği olan ürünlerin pazarlamasında sık gündeme getirilen bir örnek: Çiçek aşısı. Bu örneğin aslında nasıl elma ile armut kıyası türü bir karşılaştırma olduğunu inceleyelim. Çok fazla teknik detaya girmeyeceğim.

Bir virüsün aşılama yöntemiyle yayılmasının durdurulması ve vakaların sonlandırılması için bazı koşullar gereklidir. Gerçekten etkili olduğu ispatlanmış ve uzun süreli bağışıklık sağlayan bir aşı doğal olarak bu sürecin ön koşuludur. Fakat tek başına yeterli değildir. 

Öncelikle virüsün yol açtığı hastalığı çok net takip ve teşhis edilebilmesi gerekir. Hasta olan kişiyi ayırt edebilmek ve gerekli tedavi ya da karantinayı uygulamak önemlidir. Çiçek hastalığı belirtileri özgün ve kolay ayırt edilebilir olduğundan takibi de kolay olmuştur.

20. yüzyılın ikinci yarısındaki yaygın aşılama programında görevlilerin sadece hastalık belirtilerinin fotoğrafını göstermesiyle halkın onları hasta olanlara yönlendirmesinin mümkün olduğu belirtilmektedir. Sars-CoV-2 için özgün belirti olmaması özellikle vurgulanmalıdır.

Doğruluğu tartışmalı ve standardizasyonu olmayan ticari test kitleriyle teşhise çalışılan bir enfeksiyon ile belirtileri net çiçek virüsü enfeksiyonu arasındaki bu fark çok önemlidir. Hastalığın kolay tespiti de hastayı ve temaslılarını izlemeyi sağlasa da yeterli olmaz.

Yok edilmesi hedeflenen virüsün zoonotik olmaması yani insan dışı bir kaynağının bulunmaması gerekir. Unutulmaması gereken nokta da budur çünkü aşılama çalışmaları insanlarda yapılmaktadır. Hayvanlarda da dolaşımda olan bir virüs risk listesinden yok edilmiş sayılamaz.

Aşılama etkisi geçtiğinde veya yeni bir alt tür olarak tekrar insanlarda yayılma ihtimali her zaman mevcuttur. Çiçek virüsü (smallpox) sadece insanları etkilediği bilinen bir virüstür. Hayvanlarda tespit edilememiştir. Sars-CoV-2 ise zoonotik olan koronavirüs ailesindendir.

Sars-CoV-2’nin kaynağı net olarak hâlâ tespit edilememiş olsa da koronavirüs ailesinin yarasalarda çok yaygın olduğunu ve farklı hayvanlarda görülebildiğini düşünürsek çiçek virüsü ile aynı özellikte olmadığı net ortaya çıkmaktadır. İnsanları aşılamak yeterli olmayacaktır.

Çiçek hastalığının bir diğer farkı da hastalığın net belirtisi olan döküntülerin başlaması öncesindeki kuluçka döneminde bulaşıcı olmamasıdır. Sars-CoV-2 ve diğer solunum yolu enfeksiyonu virüsleri ile bir diğer farkı da hastalığın yayılma sürecini etkileyen bu özelliğidir.

Çiçek aşısı sadece enfeksiyondan haftalar önce yapılınca değil virüsle temas sonrasında da etkilidir. Kuluçka döneminde ilk 3 günde hastalığı büyük oranda önlemekte 7 güne kadar yapılırsa ise hastalığı önleyemediği durumlarda dahi hafif geçirmeyi sağlayabilmektedir.

Bu yönüyle diğer aşıların hemen hemen hepsinden farklı olarak hastalığın kuluçka döneminde de yapıldığında etkili olabilmekte ve hatta tedavi gibi fayda sağlayabilmektedir. Kuluçka dönemi bitip döküntüler başladığından sonra aşının olumlu bir etkisi görülmemektedir.

Çiçek aşısını Sars-CoV-2 aşı adayı ürünlerle kıyaslamamanın yanlışlığını gösteren kritik bir fark da bu özelliğidir. Yine bu özellik, aşılama kampanyası sırasında temaslıların tespit edilip aşılanması ile hastalığın yayılmasının durdurulmasını sağlamıştır.

Sars-CoV-2 uygulamasında olduğu gibi temaslıları tespit etmeye çalışıp sadece karantina uygulayıp beklemeye koyulmak yerine hasta kişinin etkileşimini tespit edip dışa doğru genişleyen aşılama halkaları (ring of vaccination) yoluyla hastalık ortaya çıkmadan önlenebilmiştir.

Belirtilen temel farklılıklar Sars-CoV-2 veya herhangi bir solunum yolu virüsü aşı ürününün Edward Jenner’ın 1796’da bulduğu ve geçtiğimiz yüzyılda yaygın uygulama stratejisi ile hastalığın görülmesini sonlandırmayı sağlayan çiçek aşısı ile aynı olmadığını göstermektedir.

Bulaşıcı enfeksiyonlardan kızamık ve çocuk felci de hayvanlardan da bulaştığının tespit edilmemiş olması nedeniyle yaygın aşılama yolu ile yok edilmesi hedeflenen ve büyük oranda önlenen virüslerdir. Yine de henüz bu konuda dünya genelinde tam bir başarı sağlanamamıştır.

Ortadan kaldırıldı denilenin çiçek virüsü değil insanlarda çiçek hastalığı görülmesi olduğunu da özellikle belirtmek gerekir. DSÖ bilgisinde 2 laboratuvarda çiçek virüsü örnekleri tutulmakta ve akademik ya da tıbbi araştırmalarda kullanılmaktadır. Gizli stok da olabilir.

Sonuç olarak çiçek aşısı hem enfeksiyonun sadece insanlarda görülmesi, kolay takip edilmesi vb. farklılıklarla hem de kuluçka döneminde dahi fayda sağlamasıyla solunum yolu enfeksiyonları aşı ürünleriyle kesinlikle kıyaslanamayacak nitelikte bir uygulamadır.

Kaynak: https://twitter.com/ark_610/status/1432650123784429568?s=20

Yazı için 1 yorum yapılmış:

1. Coşkun dedi ki:

   26 Eylül 2021, 21:33

   Elmayı örnek gösterip armut pazarlanıyor. İkisi de meyve farkı yok diyorsanız ayvayı yediniz demektir.

Siz de yorumunuzu paylaşın: