Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta

Dikkat: Yazının sonunda ek var!

***

Mikroplastikler havada, suda ve yiyecek ve içeceklerde her yerde var.

Kanda, tükürükte, karaciğerde, böbreklerde veya plasentada bulunmaları hiç de şaşırtıcı değil.

Artık bunların beyinde olduğunu biliyoruz.

Üstelik de Nature Medicine’ de yayınlanan araştırmada beyinde diğer organlardan çok daha fazla miktarda mikroplastik bulunduğu ortaya çıktı (1).

2016 ve 2024 yıllarında yapılan otopsiler sırasında toplanan 91 beyin dokusu örneğindeki mikroplastik konsantrasyonlarını analiz edildi.

Ek olarak, demans hastalarına ait örneklerde, sağlıklı beyinlere kıyasla 10 kata kadar daha fazla mikroplastik birikimi görüldü.

Beyindeki mikroplastik konsantrasyonları, karaciğer ve böbreklerdekinden 30 kat daha fazlaydı.

Örnekler, bilişsel ve davranışsal işlevlerle ilgili olan, gözlerin üstünde ve arkasındaki beyin bölgesi olan frontal korteksten alındı.

Beyin dokusundaki mikroplastiklerin gramı başına ortalama 4.800 mikrogram olan miktarının, standart bir plastik kaşıkta bulunan miktara eşdeğer olduğu hesaplandı.

Sekiz yıllık çalışma süresi boyunca beyinlerdeki plastik konsantrasyonlarının, gezegendeki plastik atıklardaki artışla uyumlu olarak %50 arttığı da görüldü.

Plastik kaplardan döşeme malzemelerine ve tıbbi cihazlara kadar her şeyde bulunan en yaygın plastik türü olan polietilen, beyin örneklerinde bulunan mikroplastiklerin %75’ini oluşturuyordu.

Mikroplastikler beyin damarlarını tıkıyor

Mikroplastiklerin beyne nasıl ulaştıkları da başka bir araştırmada incelendi.

Yüksek çözünürlüklü lazer tabanlı görüntüleme teknikleri kullanılarak, mikroplastiklerin beyin dokusundaki damarlar içindeki hareketleri gerçek zamanlı olarak takip edildi.

Mikroplastik yüklü bağışıklık hücrelerinin (makrofaj) beynin korteks bölgesindeki kan damarlarının içine yerleştiği tespit edildi.

Bu da mikroplastiklerin, doğrudan dokuya nüfuz etmek yerine, hücre tıkanıklığına yol açarak ve yerel kan dolaşımını bozarak dolaylı olarak doku fonksiyonunu bozduğunu gösteriyor.

Kanlarında mikroplastik bulunan farelerin, hareket, hafıza ve koordinasyon testlerinde plastik içermeyen akranlarına göre daha düşük performans göstermesi beyin fonksiyonlarının bozulduğunu gösteriyor.

Mikroplastik tıkanıklıklar bir ay içinde temizlendi ve farelerdeki bilişsel davranışların çoğu normale döndü.

Araştırmacılar burada depresyon ve anksiyete gibi nörolojik sorunların yanı sıra felç ve kardiyovasküler hastalık riskinin artmasıyla da bağlantılar olabileceğini öne sürüyorlar.

Çapı 5 milimetreden küçük plastik parçalar olarak tanımlanan mikroplastiklerin daha küçük parçacıklarının tıkanmaya sebep olma ihtimalinin daha büyük olanlara göre daha az olduğu görüldü.

Fareler ve insanlar arasında bağışıklık sistemi ve kan damarlarının çapı bakımından büyük farklılıklar olsa da fareler biyolojik olarak insana çok benzerler.

Mikroplastiklerin zararları

Mikroplastiklere üç şekilde maruz kalınır: solunum, sindirim ve deriden.

Birçok araştırma mikroplastiklerin insan sağlığı için zararları olabileceğini gösteriyor.

Kan damarlarında bulunan mikroplastikler ve nanoplastikler, kalp krizi, felç ve daha ciddi vakalarda ölüm riskinin artmasıyla ilişkilendiriliyor.

Doku iltihabı, hücre ölümü ve akciğer ve karaciğer etkileri var.

Hayvanlarda ve deniz yaşamında kansere ek olarak oksidatif ve DNA hasarına da sebep olabilir.

Farelerde sperm sayısında azalma, yumurtalıklarda yara izi ve kalıtsal metabolik bozukluklar olduğu gösterildi.

Gelelim neticeye

Plastikleri hayatımızdan tamamen çıkarmamız mümkün değil ama maruz kaldığımız miktarı azaltabiliriz.

Mikroplastiklerin en önemli kaynaklarının başında mutfak araç ve gereçleri geliyor: Yanmaz tavalar, plastik yiyecek içecek kapları, plastik mutfak eşyaları, çay poşetleri (sallama çay) gibi.

Plastik yerine ahşap, paslanmaz çelik, cam, seramik araç ve gereçlerin tercih edilmesi maruz kalınan mikroplastik miktarını azaltmada çok etkili olabilir.

NOT: Bu arada çeşitli sebeplerle ilave edilen fitalat, BPA ve PFAS gibi kimyasalları ve bunların da zararlı etkilerini unutmamak gerekir.

Kaynak: https://www.nature.com/articles/s41591-024-03453-1

Makale: Bioaccumulation of microplastics in decedent human brains

Kaynak: https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.adr8243

Makale: Microplastics in the bloodstream can induce cerebral thrombosis by causing cell obstruction and lead to neurobehavioral abnormalities

***

EK 1 (23.2.2025): Plâstik yiyecek ve içecek kaplarından gıdaya sızan kimyasallar kalp sağlığını tehdit ediyor. Bunlardaki BPA, fitalat gibi kimyasalların bağırsak mikrobiyotasını etkiledikleri, bağırsak geçirgenliğinin artmasına, enflamasyon ve kalp hasarına yol açtıkları tespit edildi.

Kaynak: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0147651324014593#sec0150

Makale: Effects of leachate from disposable plastic takeout containers on the cardiovascular system after thermal contact

***

Siz de yorumunuzu paylaşın: