HABERİNİZ OLSUN
ETİBBA DİYOR Kİ
DERDİME BİR ÇARE
TABİBAN-I CİHAN İÇÜN
BENİM ŞARKILARIM
AŞI ÇALIŞMALARINDA HATA YAPTIK
Dikkat: Yazının sonunda ek var!
***
Aşı üreticisi şirketlerin, ileride doğabilecek tazminatlar ve hukuki sorumluluklardan muafiyet istediklerini yazmıştım (1).
Önemli aşı üreticilerinden AstraZeneca’ nın “Aşı çalışmalarında hata yaptık” açıklamasını okuyunca acı acı güldüm (2).
Ortalama geliştirme süresi on sene olan aşıların bu kadar aceleye getirilmiş olmasının “şimdilik” ilk büyük faturası!
Bilhassa da bugüne kadar mRNA aşıları gibi hiçbir etken için onay almamış tekniklerle üretilen aşıların uzun vadedeki risklerinin çok iyi bilinmesi şarttır. Bunların öyle “hata yaptık, affedin” gibi cümlelerle telafisi mümkün olmayacaktır.
Şirketler aşıları gayet tabii olarak “kâr” kapısı olarak görüyorlar: Evercore ISI’nın analizinde, Kovid-19 aşılarından şirketlerin 100 milyar dolar gelir elde edeceği ve bu şirketlerin vergi sonrası toplam kârlarının da 40 milyar dolar olacağı kaydediliyor (3).
AstraZeneca’ nın aşılarını “bir fincan kahveden daha ucuz olduğu” vurgulanarak kendinize bir aşı alın mottosuyla tanıtması şirketlerin aşılara hangi gözle baktıklarını görmeyenlere de gösteriyor.
Aşının maymunlarda denenmiş olması da sorunlu
AstraZeneca şirketinin aşılarını makak türü maymunlarda geliştirmiş olması da ayrı bir problem yaratabilir (4).
Çünkü önemli bir araştırmaya göre, en iyi neticeler yaşlı farelerde alınabilir, maymunlarda geliştirilen aşıların etkili olmaması ihtimali fazladır (5, 6).
Gelelim neticeye
Bıkmadan usanmadan tekrarlıyorum: Aşılar stratejik ürünlerdir, yerli ve milli olmaları zorunludur.
4. https://www.bbc.com/news/health-52674739
6. https://link.springer.com/article/10.1007/s12026-020-09152-6
***
NTV’ nin haberi (2):
Geçtiğimiz günlerde “Kendinize bir aşı alın” mottosuyla bir fincan kahveden daha ucuz olduğu belirtilerek açıklanan AstraZeneca-Oxford Üniversitesi corona virüs aşısının yüzde 90’a varan etkinliği olduğu ifade edilmişti.
New York Times’ın haberine göre, Astrazeneca corona virüs aşısını açıklarken ‘yüzde 90’a varan’ ifadesini kullanması, açıklamada aşıyla ilgili bazı bilgilerin eksik olması ve neden ilk aşının yarım doz uygulandığı soruları merak uyandırdı. Astrazeneca tarafı ve uzmanlar konuyla ilgili açıklamalarda bulundu.
‘AŞI DOZAJINDA HATA YAPTIK’
AstraZeneca tarafı, aşının bilgilerinin eksik olduğu, yeni bilgiler almak için ek testlerin devam edip etmeyeceğine dair soruya, aşının son denemelerinde katılımcılara enjekte edilen aşı dozajında hata yaptıklarını kabul etti.
Birçok Bilim insanı ve endüstri uzmanı, AstraZeneca’nın başlangıçta verileri ifşa etme biçimindeki eksiklikler, aşının uygulanma şekli gibi birçok hatanın sonuçların güvenilirliğine olan güvenlerini aşındırdığının altını çizdi.
ACİL KULLANIM İZNİ VERME İHTİMALİ AZALDI
ABD’deki yetkililer, aşının yüzde 90’a varan olarak açıklanan sonuçlarının yaşlıların verilerini yansıtmadığını açıklarken sonuçların net olmadığının altını çizdi. Yetkililer, ABD ya da başka ülkelerin onay verecek makamlarının AstraZeneca-Oxford Üniversitesi aşısına acil kullanım iznini hızlı bir şekilde verme ihtimalinin azaldığını ve bunun beklenmedik bir aksaklık olduğunu söylediler.
‘DOZAJ HATASINI BİR ÇALIŞAN YAPTI’
AstraZeneca sözcüsü ise Michele Meixell, denemelerin “en yüksek standartlarda yürütüldüğünü” söyledi. AstraZeneca’nın araştırma ve geliştirmeden sorumlu yöneticisi Menelas Pangalos tarafından yapılan açıklamada testleri ve aşının açıklanma şeklini savundu. Dozaj hatasını bir çalışanın yaptığını belirten Pangalos, “Hatayı farkettikten sonra aşıyı denediğimiz yerlere derhal haber verdik” şeklinde konuştu.
‘ŞEFFAFLIK VE TİTİZLİKTE ZAYIF NOT ALDILAR’
Florida Üniversitesinde biyoistatistikçi ve aşı deneme tasarımı uzmanı olarak görev yapan Natalie Dean, “Açıklanan tüm bilgilerin nereden ve nasıl bir araya geldiğini anlayamıyorum” dedi. AstraZeneca ve Oxford’un “bildirdikleri aşı deneme sonuçları söz konusu olduğunda şeffaflık ve titizlik açısından zayıf bir not aldıklarını” yazdı.
Weill Cornell Tıp Kolejinden mikrobiyoloji ve immünoloji profesör John Moore, şu ifadeleri kullandı:
“AstraZeneca, ilaç ve aşı denemelerinin sonuçlarının raporlanmasında standart prosedürden uzaklaşarak, aşısının sonucunu açıklarken İngiltere ve Brezilya’da iki farklı klinik çalışmanın sonuçlarını bir araya getirdi.”
İKİ DOZ ORTALAMA YÜZDE 70 KORUMA SAĞLIYOR
Geçtiğimiz günlerde İngiliz ilaç şirketi AstraZenaca, Oxford Üniversitesi ile birlikte geliştirilen ve iki doz halinde uygulanan “AZD1222” adlı aşının ortalama olarak yüzde 70 oranında etkili olduğunu duyurmuştu. AstraZeneca tarafından yapılan açıklamada, uygulanan dozlardan birinin ise yüzde 90’dan fazla koruma sağladığı ifade edilmişti.
Geniş kapsamlı klinik çalışmalara, yarısı İngiltere’de, geri kalanı Brezilya’da olmak üzere 20 binden fazla gönüllü katıldı. İki doz aşı yaptıranlar arasında 30 Covid-19 vakası görüldü. Araştırmacılar, aşının ortalama olarak yüzde 70 oranında koruma sağladığını açıklamıştı.
DOZLARDAN BİRİ YÜZDE 90’A VARAN KORUMA SAĞLIYOR
Bununla birlikte, gönüllülere iki “yüksek” doz verildiğinde korumanın yüzde 62 olduğu, ancak insanlara önce “düşük” doz ve ardından yüksek doz verildiğinde bu oranın yüzde 90’a yükseldiği ifade edildi. Ancak, farklı miktarlarda uygulanan dozlarının neden değişik sonuçlara neden olduğu konusunda detay verilmedi.
***
Medimagazin’ in haberi (3):
Yeni tip koronavirüse (Kovid-19) karşı yürütülen aşı çalışmaları insanlığa umut olurken, aşı yarışındaki BioNTech, Pfizer, Curevac, Moderna, Astra-Zeneca, Johnson & Johnson, Novavax gibi biyoteknoloji ve ilaç firmalarının hisselerinde yaşanan hareketlilik de dikkati çekiyor.
Salgınla mücadelede gelecek aylarda BioNTech, Pfizer, Curevac, Moderna, Astra-Zeneca, Johnson & Johnson, Novavax gibi biyoteknoloji ve ilaç firmalarının yatırımcıların ilgi odağında olacağı ifade ediliyor.
İnsan sağlığının yanı sıra ülkeleri de tehdit eden Kovid-19, ekonomilerde İkinci Dünya Savaşı’ndan beri görülmemiş bir çöküşe neden oldu.Ekonomik çöküş, neredeyse tüm ülke ekonomilerinde hissedilirken, ülkeler bu çöküşü durdurmak için aşı çalışmalarına hız vermiş durumda. Küresel salgına karşı korunmaya yönelik aşı çalışmaları umut vadederken, Dünya Sağlık Örgütüne (DSÖ) göre dünyada 100’den fazla aşı üzerinde çalışmalar da yürütülüyor. Kovid-19 aşısına ilişkin gelişmeler piyasalar tarafından olumlu karşılanırken, aşı yarışına katılan şirketlerin hisselerinin de değer kazanmasını sağlıyor.
Küresel aşı çalışmalarında BioNTech ve Pfizer yarışı önde götürürken, halka açık bir dizi şirket çalışmalarıyla bu yarışta yer alıyor.Aday aşılarla ilgili olarak, fiyatlarında gelecek aylarda önemli artışlar beklenirken, yatırımcılar için Kovid-19 salgınına dair umutların bir bütün olarak analiz edilmesi önem taşıyor.
Türk bilim insanı Prof. Dr. Uğur Şahin‘in kurucu ortağı olduğu Alman biyoteknoloji firması BioNTech, iş birliği yaptığı Amerikan ilaç şirketi Pfizer ile Kovid-19 aşısının pozitif etkisine ilişkin verileri paylaşan ilk aşı geliştiricileri oldu.
Salgınla mücadelede gelecek aylarda BioNTech, Pfizer, Curevac, Moderna, Astra-Zeneca, Johnson & Johnson, Novavax gibi biyoteknoloji ve ilaç firmalarının yatırımcıların ilgi odağında olacağı ifade ediliyor.
Evercore ISI’nın analizinde, Kovid-19 aşılarından şirketlerin 100 milyar dolar gelir elde edeceği ve bu şirketlerin vergi sonrası toplam karlarının da 40 milyar dolar olacağı kaydediliyor.
BioNTech
Türk bilim insanı Prof. Dr. Uğur Şahin’in kurucu ortağı olduğu Alman biyoteknoloji firması BioNTech, iş birliği yaptığı Amerikan ilaç şirketi Pfizer ile Kovid-19 aşısının pozitif etkisine ilişkin verileri paylaşan ilk aşı geliştiricileri oldu. BioNTech ve Pfizer, 9 Kasım’da Kovid-19’a karşı geliştirmekte oldukları potansiyel aşının virüse karşı yüzde 90’dan fazla etkili olduğunu duyurdu.
Bu bulgunun, herhangi bir Kovid-19 aşısının, ticari olarak ruhsatlandırmadan önceki son aşama olan 3. aşama denemelerindeki ilk bağımsız analizinin sonucu olduğu belirtildi.
Yüzde 90’ın üzerindeki etkililik oranı ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) ve uzmanların beklentilerini aşarken, aşının piyasaya sunulması için gerekli acil durum onayının da önünü açtı.
İki şirketin açıklamasının ardından, BioNTech’in hisseleri yaklaşık yüzde 24 değer kazanarak 115 dolara yükseldi. Şirketin hisseleri 25 Kasım itibarıyla104 doların altında işlem görüyordu.
2008’de kurulan BioNTech, Kovid-19 salgını öncesi kanser gibi ciddi hastalıklara yönelik ilaç geliştirmek için çalışmalar yapıyordu. Şirket, hisselerini geçen yıl ABD’de Nasdaq borsasında 15 dolardan halka arz ederek, 150 milyon dolar toplamıştı. Şirketin değeri ise 3.39 milyar dolar olarak açıklanırken, 25 Kasım itibarıyla şirketin piyasa değeri 25 milyar dolarda bulunuyordu.
BioNTech, ayrıca mRNA tabanlı “BNT162′ aşısının Çin’de geliştirilmesinde, klinik testlerinin yapılmasında ve pazarlanmasında Shanghai Fosun Pharmaceutical (Fosun Pharma) ile iş birliği yapıyor.
Pfizer, Biontech ve Çinli ortakları Fosun’un aşıyla gelecek 10 yıl içince 50 milyar dolara yakın satış yapabileceği tahmin edilirken, potansiyel getirisinin daha fazla olabileceği belirtiliyor.
Pfizer
BioNTech ile ortaklaşa geliştirilen Kovid-19 aşısının başarısı, Amerikalı ilaç şirketi Pfizer’ın da hisselerinin keskin bir şekilde yükselmesini sağladı.
Son dönemde yıllık 44 milyar doları aşan satışlarıyla dünyanın en büyük ilaç şirketlerinden Pfizer’da hisse fiyatlarındaki gelişmeyi Kovid-19 aşısının yanı sıra diğer haberlerin de belirleyeceği belirtiliyor.
Pfizer’ın Upjohn bölümünü küresel ilaç şirketi Mylan ile birleştirme isteği bu haberler arasındar. Genel olarak birleşmeler ve satın almalar yoluyla büyüme yıllardır Pfizer’ın hisse fiyatı için temel itici güçleri oluşturuyor. Şirketin 11 yıl önce aşı geliştiricisi Wyeth’in 68 milyar dolarlık devralınmasıyla önde gelen aşı üreticileri ligine yükseldiği biliniyor.
Pfizer’in aşı bölümünün şu anda 6,5 milyar dolarlık cirosu olduğu kaydediliyor. Pfizer’ın BioNTech ile geliştirdiği Kovid-19 aşısının onay almasıyla önemli satış ve kazanç fırsatları bu şirketleri bekliyor. Gelecek yıl 1,3 milyar Kovid-19 aşısının üretilmesi hedeflenirken, ABD’de ilk 100 milyon aşının birim fiyatının 19,5 dolar olması söz konusu.
Analistler, Pfizer ve Biontech ortaklığının gelecek 10 yıl içinde Covid-19 aşılarıyla elde edebileceği kümülatif satışların 40 milyar dolara varmasını bekliyor.
Moderna
BioNTech ve Pfizer’ın ardından Amerikan biyoteknoloji şirketi Moderna’dan da Kovid-19’a karşı geliştirilen aşıyla ilgili ümit verici haber geldi. Moderna, 16 Kasım’da hala süren çalışmadan elde edilen ilk verinin aşısının yüzde 95,4 etkili olduğunu ortaya koyduğunu açıkladı.
Şirketin Kovid-19 aşısının yanı sıra başka aşılar, kanser ilaçları ve nadir metabolik bozukluklar için kullanılan ilaçlar da dahil olmak üzere bir dizi ürün üzerinde çalıştığı belirtiliyor. Kovid-19 aşısına yönelik proje ise ilk kez önemli bir gelir vadediyor. ABD hükümetinin 100 milyon dozluk Kovid-19 aşısının üretimi ve teslimi için Moderna ile 1,5 milyar dolarlık anlaşma yaptığı bilinmekte.
Şirketin üzerine çalıştığı teknolojilerde başarılı olması halinde bu alandaki en iyi oyunculardan biri olacağına dikkat çekiliyor.
AstraZeneca
Pfizer ve BioNTech ile Moderna’nın aşı çalışmalarına ilişkin paylaştığı olumlu gelişmelerin ardından İngiliz ve İsveç ortaklığındaki ilaç şirketi AstraZeneca’nın hisselerinde ise geçen günlerde düşüş görüldü.
AstraZeneca’nın Oxford Üniversitesi ile ortaklaşa geliştirdiği Kovid-19 aşı projesi en gelişmiş projelerden biri olarak nitelendirilirken, küresel talebi karşılamak için birçok aşıya ihtiyaç olacağı ve bu nedenle AstraZeneca’nın da çalışmalarının önem taşıdığı belirtiliyor. Son dönemde yaşanan düşüşe rağmen, şirketin hisselerinin aşı çalışmaları nedeniyle Kovid-19 salgınının başından bu yana çift haneli bir yükseliş gösterdiği biliniyor.
AstraZeneca’nın ana faaliyet alanı ise kanser, kardiyovasküler ve solunum hastalıklarına yönelik ilaçlardan oluşuyor. Dolayısıyla, şirketin başlıca tedavi alanları ve özellikle onkolojiden gelen haberler hisselerinin seyri için önem taşıyor.
Yıllık satışları çift haneli olarak artan AstraZeneca’nın hisse fiyatlarının da 5 yılda ikiye katladığı kaydediliyor. Şirketin Kovid-19 aşısındaki başarısının bu performansını daha da artırabileceğine dikkat çekiliyor.
Johnson & Johnson
Amerikalı tıbbi malzeme ve ilaç üreticisi Johnson & Johnson (J&J) da Kovid-19 aşısına yönelik çalışmaları ile dikkati çekiyor. Salgının ortaya çıkmasından bu yana şirketin hisseleri borsada karışık bir seyir izlerken, mevcut seviyede ocak ayı değerlerinin altında işlem görüyor.
Aşıyla ilgili haberler şirketin hisselerini etkileyen gelişmelerden sadece birini oluşturuyor. Örneğin Kovid-19 krizinde operasyonların ertelenmesiyle şirketin tıbbi teknoloji bölümündeki satışların düşmesi hisselerini etkileyen faktörler arasında yer alıyor. Kovid-19 aşısıyla ilgili her şey planlandığı gibi giderse, aşının gelecek yılın başlarında piyasaya sunulabileceği belirtiliyor.
Bununla birlikte, Kovid-19 aşısının salgın döneminde olunması nedeniyle başlangıçta uygun fiyata satılacağı için dünyanın en büyük sağlık şirketlerinden olan Johnson & Johnson için ticari bir başarı olmayacağı kaydedilmekte.
Novavax ve Curevac
ABD’li ilaç şirketi Novavax da aşı umudundan büyük ölçüde faydalanan şirketler arasında. Şirketin mayıs ayı ortalarında 17 dolardan işlem gören hisseleri, yaz döneminde 170 dolar seviyesine çıkmasının ardından 100 dolar bandında seyrediyor.
Analistler, Novavax’ın aşısının başarılı olması halinde hisselerinde hala iyileşme alanı olduğunu belirtiyor.
Kovid-19 aşı çalışmalarının odağındaki bir başka şirket ise Almanya merkezli CureVac olarak biliniyor. Ancak rakipleriyle karşılaştırıldığında CureVac’ın çalışmalarda bir kaç ay geriden geldiği kaydediliyor.
Analistler, şirketin hisselerine ilişkin olumlu değerlendirmelerde bulunurken, CureVac’ın hedeflerini gerçekleştirmesi durumunda gelişme alanı olduğunun da altını çiziyor.
***
EK 1 (28.11.2020): Oxford/AstraZeneca’nın koronavirüs aşısının etki oranı neden sorgulanıyor?
İngiltere’de Oxford Üniversitesi ile AstraZeneca şirketinin geliştirdiği koronavirüs aşısının denemelerinden ortalama yüzde 70 başarılı sonuç alındığı açıklamasının ardından denemelerle ilgili veriler sorgulanmaya devam ediyor. Pfizer/BioNTech ve Moderna’nın ürettiği ve yüzde 95 etkili oldukları açıklanan mRNA tarzı aşılara kıyasla Oxford aşısının daha ucuz olacağı ve aşırı soğuk depolama ihtiyacı olmadığı için dağıtımının daha kolay olacağına dair umutlar dile getirilmişti. Ancak İngiltere ve ABD merkezli birçok medya kuruluşu, Oxford aşısının verileriyle ilgili sorunlar olduğunu ifade etti. Dile getirilen sorunlar aşının güvenli oluşuyla ilgili değil, ne kadar etkili olduğuyla ilgili. Oxford aşısının etkisiyle ilgili üç farklı oran, genel etki oranı yüzde 70’in yanı sıra yüzde 62 ve yüzde 90 oranları ifade edildi. Devamını okumak için: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-55096408
***
EK 2 (29.11.2020):After Admitting Mistake, AstraZeneca Faces Difficult Questions About Its Vaccine. Some trial participants only got a partial dose of AstraZeneca’s vaccine. Experts said the company’s spotty disclosures have eroded confidence. Kaynak: https://www.nytimes.com/2020/11/25/business/coronavirus-vaccine-astrazeneca-oxford.html
***
EK 3 (4.12.2020): Sputnik V aşısı olan 20 kişi corona virüse yakalandı. Rusya’da Covid-19’a karşı geliştirilen ve geçtiğimiz günlerde etkinlik oranının yüzde 92 olduğu açıklanan Sputnik V aşısının uygulandığı 20 kişi corona virüse yakalandı. Sechenov Üniversitesi’nden bir uzman, aşı uygulanan insanların yeterli bağışıklık geliştirebilmesi için yeterli zaman geçmediğini ve bu durumun aşıyla ilişkilendirilemeyeceğini söyledi. Kaynak: https://www.ntv.com.tr/saglik/sputnik-v-asisi-olan-20-kisi-corona-viruse-yakalandi,hMwf-_vtQUKmuF0sx9YAAQ
EK 4 (11.12.2020): Avustralya’nın geliştirdiği corona virüsü aşısı deneylerinin birinci aşaması, deneklere yapılan testlerde HIV antikorunun görülmesi üzerine durduruldu. Avustralya’da CSL firması ve Queensland Üniversitesi (UQ) tarafından geliştirilen corona virüsü aşısında kritik bir gelişme yaşandı. Denemelerin birinci aşamasında antikor üretiminde etkili olduğu belirtilen aşının devam eden testlerinde bazı deneklerin testlerinde HIV antikorlarına rastlandı. Bu deneklerde yapılan testler sonrasında bu kişilerde HIV bulunmadığı tespit edildi. Corona virüsü aşı adayının hatalı sonuç göstermesi sebebiyle, CSL firması ve Queensland Üniversitesi aşıdaki kusurun giderilmesinin 1 yıl süreceğini bu sebeple deneylerin durdurulacağını belirtti. Bunun üzerine Avustralya hükümeti, daha önce 51 milyon doz alacağını belirttiği aşıdan vazgeçtiğini açıkladı. Avustralya Sağlık Bakanlığı sekreteri Brendan Murphy, “Büyük olasılıkla işe yarayacaktı. Ancak güven ile ilgili herhangi bir sorun yaşamak istemediğimizi biliyorduk ve bu yanlış pozitif test bazı kafa karışıklığına ve güven eksikliğine neden oldu” dedi. Kaynak: https://www.sozcu.com.tr/2020/dunya/avustralyanin-corona-asisinda-buyuk-hata-deneklerde-hiv-antikoru-cikti-6162971/
***
EK 5 (21.12.2020): Rusya’nın korona virüse karşı üretmiş olduğu Sputnik V aşısı, Belarus hükümetinden resmi onay aldı. Belarus, böylece Rusya’nın ürettiği korona virüs aşısına onay veren ilk yabancı ülke oldu. Rusya, korona virüse karşı Sputnik V isimli aşıyı bulduklarını açıklamış ve o gün aşı hakkında başlayan tartışmalar bugüne kadar devam etmişti. Bugün bir ilk yaşandı ve aşının ilk klinik deneylerinde rol alan Belarus, Sputnik V aşısına onay veren “ilk yabancı ülke” oldu. Belarus Sağlık Bakanı Dmitriy Pineviç, “Biz Sputnik V aşısının klinik deneylerine katılan ilk ülke olduk. Bugün elimizdeki verilere göre aşının güvenli ve etkili olduğunu, ciddi ve beklenmedik yan etkilerinin olmadığını resmi olarak söyleyebiliriz” ifadelerini kullandı ve aşının resmi olarak onaylandığı duyurdu. Belarus, böylece Rusya’nın ürettiği korona virüs aşısına onay veren ilk yabancı ülke oldu. Sputnik V aşısına yönelik bir gelişme de Kazakistan’da yaşandı. Kazakistan Başbakanlığı, ilk etapta 2 milyon doz aşının ülkelerinde üretileceğini duyurdu. Kaynak: https://www.sabah.com.tr/dunya/2020/12/21/rus-asisi-sputnik-v-ilk-kez-yabanci-bir-ulkeden-onay-aldi
***
Derin bir yazı olmuş muhterem hocam.