Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta

Türkiye’de de 4-5 milyon kişinin bu hastalıktan muzdarip tahmin ediliyor. Avrupa ve Amerika’da en çok ölüme neden olan hastalıklar içinde 4, ülkemizde ise 3. sırada yer alıyor.

Aslında önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalık olmakla beraber, tıpkı diyabet veya ateroskleroz, yani damar sertliği gibi tamamen iyileşmesi mümkün değildir. KOAH’ın başta gelen sebebi sigara tiryakiliğidir. Buna, tütün içilmesi demek daha doğru, çünkü tütünün sadece sigara olarak içilmesi değil, puro, pipo veya nargile şeklinde kullanılması da bu hastalık için risk oluşturur. Sigara dumanına pasif olarak maruz kalanlar, yani kendileri sigara içmedikleri halde dumanaltı olanlar da hastalığın tehdidi altındadır.

KOAH’ın ortaya çıkmasında sigaradan başka; hava kirliliği ve kadmiyum, silika, kömür tozu, cam yünü, talaş gibi çeşitli gaz, kimyasal madde ve tozlara maruz kalmanın da rolü vardır. Çocukluk çağında geçirilen bronşitler, alerjiye yatkınlık, beslenme ve genetik faktörler de bu hastalık için risk oluşturabilir.

Hastalık, yakın zamana kadar bir erkek hastalığı olarak bilinirdi. Sigara tiryakiliğinin kadınlar arasında da yayılmasıyla KOAH’lı hanımların sayısı her geçen gün katlanarak artıyor. Bu hastalığın iki çeşidi var:

Kronik bronşitli: İlk belirtileri kış aylarında ve sabahları daha fazla olan öksürük ve balgamdır; solunum yolları enfeksiyonlarına karşı da çok duyarlıdırlar. Hastaların doktora başvurmasına yol açan esas şikâyet, öksürük ve balgama eklenen nefes darlığı ve hırıltılı solunumdur. Nefes darlığı önceleri sadece ağır eforlar sırasında ortaya çıkarken giderek ilerler. Dudak ve tırnaklarda morarma, boyun damarlarında dolgunluk, gözlerde kanlanma, bacaklarda ödem gibi belirtiler görülür. Bunlar genellikle fazla kilolu kişilerdir ve sağ kalp yetersizliği sık rastlanan bir tablodur.

Amfizemli: Bu hastaların esas şikâyeti nefes darlığıdır. Zaman zaman öksürük ve hırıltı olabilir, fakat genellikle balgam çıkarmazlar. Nefes darlığı ilerleyici bir özellik gösterir ve ileri dönemlerde, yemek yemek, tıraş olmak gibi en basit eforlar bile yapılamaz olur.

Amfizemli KOAH’lıların çoğu; uzun boylu, zayıf, göğüs kafesleri fıçı gibi şiş olan kişilerdir. Bu hastalar sırtüstü yatamazlar; sadece oturur durumda ve hafif öne eğilerek ve kollarıyla bir yerden destek alarak nefes alabilirler. Dudaklarını büzerek uzun uzun nefes vermeleri ve nefes alırken alt kaburga aralıklarının içeriye doğru çekilmesi tipik bulgularıdır.

***

Akciğer kanseri riski yüksektir

Son yıllarda KOAH’ın sadece akciğerleri ilgilendiren bir hastalık olmadığı, kas zayıflığı, kilo kaybı, kalp ve damar hastalıkları, hipertansiyon, depresyon, beyin faaliyetlerinde azalma, uyku bozuklukları, seksüel fonksiyonlarda azalma, diyabet gibi rahatsızlıkların ortaya çıkmasını kolaylaştırdığı biliniyor. KOAH’ta akciğer kanseri riski, sigara tiryakisi olup da KOAH’ı olmayanlara göre çok daha yüksektir.

KOAH atağı nedir?

Bu hastalık, ataklarla seyreden bir hastalıktır. Buna KOAH alevlenmesi de denir. Ataklarda hastanın öksürüğü ve balgamı artar, balgamın rengi sarı veya yeşile döner, nefes darlığı şiddetlenir. Göğüste hırıltılı solunum ortaya çıkar. Günlük mutat işlerini yapan hastalar bunları yapamaz olurlar. Bazı hastalarda hâlsizlik, yorgunluk, baş ağrısı, uykusuzluk veya tam aksine sürekli uyuma, iştahsızlık, depresyon veya şuur bulanıklığı gibi belirtiler de tabloya eşlik edebilir.

KOAH ataklarının pek çok sebebi vardır, ancak bunların başında bronş iltihaplanmaları ve hava kirliliği gelir. Bunun dışında akciğer ambolisi, zatürree, akciğer zarları arasında hava toplanması, bazı ilaçlar, kalp yetersizliği, beslenme bozuklukları, mide-bağırsak kanamaları, uygun olmayan oksijen tedavisi de KOAH ataklarına yol açabilir.

Nasıl teşhis edilir?

KOAH, hastanın sorgulanması ve muayeneyle tanınabilen bir hastalık olmakla beraber kesin teşhis için hastanın akciğer röntgeni, solunum fonksiyon testleri ve atardamar kanındaoksijen ve karbondioksit basınçlarının ölçülmesi de gerekir. Bu sayede hastalığın ağırlığı belirlenir.

Tedavisi süreci

KOAH da tıpkı astım, diyabet gibi ömür boyu devam eden bir hastalık olduğu için hastaların ve hasta yakınlarının bu hastalık konusunda bilgilendirilmeleri ve eğitilmeleri çok önemlidir. KOAH sadece ilaç tedavisi ile düzelecek bir hastalık değildir.

Ataklara yol açan risk faktörlerinin ortadan kaldırılması veya önlenmesi, ataklarda hangi ilaçların, nasıl ve hangi dozlarda kullanılacağı, ne zaman bir hastane veya doktora müracaat edilmesi gerektiği, oksijen tedavisi ve yardımcı solunum aletlerinin kullanımı hastalar ve hasta yakınları tarafından iyi bilinmelidir.

Bu hastalığı maruz kalanlar, hiçbir şikâyetleri olmasa da hastalıklarının derecesine göre belirli aralıklarla doktor kontrolü altında olmalıdır. Bu hem KOAH hem de KOAH ile çok sık birlikte bulunan koroner kalp hastalığı, hipertansiyon, diyabet, osteoporoz gibi birçok diğer hastalığın erken teşhisi ve tedavisi için çok önemlidir.

Hastalığın oluşumunu engelleyecek herhangi bir ilaç tedavisi yoktur. Ancak risk faktörlerinin ortadan kaldırılmasıyla hastalık önlenebilir. Risk faktörlerinin en başında ise sigara gelir. KOAH’ta solunum fonksiyonlarındaki azalmanın engellenebilmesi için tek etkili yöntem sigaranın bırakılmasıdır.

Hastalığın ortaya çıkmasını önleyici bir tedavi olmamasına karşılık, atakların ve ihtilatlarının önlenmesi ve tedavisinde kullanılan etkili ilaçlar vardır.