HABERİNİZ OLSUN
ETİBBA DİYOR Kİ
DERDİME BİR ÇARE
TABİBAN-I CİHAN İÇÜN
BENİM ŞARKILARIM
İSTANBUL ŞARKILARI
Prof. Dr. Hasan Hüsrev Hatemi’ nin yazısı:
İstanbul Şarkıları konusuna girmeden önce, İstanbul kelimesi üzerinde durmak istiyorum. İstanbul’un Fethinden sonra, Rum halkının “Şehre gidiyorum” deyişlerindeki “İstino polis” seslerinden türediği, yakıştırma ve uydurma bir bilgidir.
Türkler, Arapların deyişi ile “Konstantiniyye” adını daha az sıklıkla ve sadece resmi dilde kullanmışlardır. Meselâ madeni paraların arkasında “duribe fi Konstantiniyye = Konstantiniye’de basıldı” cümlesi yer alır.
Şiirlerde ise “Sitanbul” veyâ “İstanbul” adı kullanılmıştır. İstanbul adını, İstanbul’un fethinden iki yüzyıl önce, Mevlâna kullanmaktadır.
İstanbul, Farsça dil zevki ile, Konstantinopolis’ten türetilmiş bir kelimedir. Selçukluların resmi dili Farsça olduğundan, bu kelime bize Selçuklular devrinde Farsçadan geçmiştir. Farsça dil zevki, aruz veznine uymayan kelimeleri budayarak aruz veznine uygun hâle getirir. Daha Mevlânâ devrinde, Konstantinopolis’in başındaki “kon” atılmış, kalan “stantinopolis” de “İstanbul” veyâ “Sitanbul” şeklini almıştır.
İstanbul Şarkıları
İstanbul’un resmi dildeki adları Konstantiniye, Der Saadet, Der Aliye iken, edebiyat ve musikideki adı sâdece İstanbul’dur. Bu da, Fatih döneminden beri böyledir.
İstanbul şarkı ve şiirlerini konu ve işleniş biçimi bakımından birkaç grupta toplayabiliriz.
a) İstanbul’u bir şehir olarak veyâ sâdece coğrafi konumu ve tabii güzellikleri ile öven şiirler (şarkılar)
b) Kendisinin ruh halini bazı İstanbul semtleri ile ilişkilendirerek, bir semtini veyâ İstanbul’u tasvir ederken, adı geçen yerlerde hüzün veyâ tam aksi olarak teselli bulduğunu anlatan şarkı (şiirler)
c) Bir ayrılış olayını veyâ ölümle kaybedilen bir sevgiliyi hatırlatan semtler için yazılmış şarkı (şiirler)
d) Marş olarak veyâ politik görüşlerle yazılmış şarkı (şiirler)
İstanbul Şarkıları
1- Ey şirin İstanbul, güzel Marmara / Onda neşelenir her bahtı kara / Aşkın zehri kalbde açarsa yara / Beyaz köpüklerde sevdâyı ara (Nihavend-Zeki Müren) (a grubu)
2- Gözümde işve nümadır hayal-i bi bedeli / Acep Vefa’da mı semti acep acep nereli (Ahmet Rasim Bey-Muhayyer) (b grubu)
3- Saçın bir deste ipek / Kendin güzel bir bebek / Seni gören bir melek / Sanıyor Kadıköylü (Refik Fersan-Nihavend) (b grubu)
4- Yandım Suadiyeli / Plajda oldum deli / Hayalimden gitmiyor vücudunun modeli / Kadıköy’ün dilberi / Senden dönmem hiç geri / Seni gördüm göreli / Oldum ben bir serseri (Sadettin Kaynak-Muhayyer Kürdi) (b grubu)
5- Sazlar çalınır Çamlıca’ nın bahçelerinde / Bülbül sesi var şarkıların nağmelerinde / Bir taze emel var şu kızın handelerinde / Bülbül sesi var şarkıların nağmelerinde (Yessari Asım Arsoy. Hicaz) (b grubu)
6- Adalar’dan bir yar gelir bizlere / Aman Allah gözlere bak gözlere / İpek çorap varsın düşsün dizlere (Yessari Asım Arsoy-Hicaz) (b grubu)
7- Yeniköy’de bir kız gördüm, adı sarı zambakmış / Dediler çok vefasızmış, kalbler kırmış can yakmış (Yessari Asım Arsoy-Hüseyni) (b grubu)
8- Biz Heybeli’de her gece mehtaba çıkardık / Sandallarımız neş’e dolar zevke dalardık / Saz seslerinin sahile aksettiği demler / Etrafı bütün şarkı gazellerle yakardık (Yessari Asım Arsoy- Sultani Yegâh) (b grubu)
9- Bu yaz Hünkâr sularında yar dizine yaslandım / Aşk yolunda yorgun düştüm, genç yaşımda uslandım (Yessari Asım Arsoy-Şedaraban) (b grubu)
10- Yok başka yerin lütfu ne yardan ne de kıştan / Bir tatlı huzur almağa geldik Kalamış’tan (Münir Nurettin- Nihavend) (a grubu)
11- Yine bu yıl Ada sensiz içime hiç sinmedi / Dil’de yalnız dolaştım hep gözyaşlarım dinmedi / Ben de şaştım nasıl oldu yüreğime inmedi / Dil’de yalnız dolaştım hep gözyaşlarım dinmedi (Osman Nihat Akın-Nihavend) Tarihçi Ahmet Refik Bey’in anısına bestelenmiştir. (C grubu şarkılardandır).
12- Bu yaz Bebek’te gördüm bir yüzü ay güzel / Sana da kavuşmazsam bana da vay güzel (Muhayyer-Rüştü Şardağ) (b grubu)
13- Doyulmaz Çamlıca’ dan seyredilen mehtâba / Gel güzelim gidelim o güzel Çamlıca’ ya (Rast-Kâmil Dürüst) (b grubu)
14- Boğaziçi Şen gönüller yatağı / Her bucağı âşıkların otağı /Yamaçları sanki cennetin bağı / Mehtabı hoş, güneşi hoş, günü hoş / Boğaziçi herkesi eder sarhoş (Alâeddin Yavaşça-Düyek) (a grubu)
15- Gam çekme gönül, nolsa baharın sonu yazdır / Sevdaların en coştuğu yer, şimdi Boğaz’dır. (Sofyan-Sadettin Kaynak) Bu şarkı ayrıca Ârif Sami Toker tarafından Acem Aşiran makamından da bestelenmiştir. A grubu şarkılardan.
16- İstanbul’u artık hiç sevmiyorum / Orda başladı aşkım, orda oldu ayrılık / Orda verdik elele, yine orda bıraktık / İstanbul’u artık hiç sevmiyorum (Düyek-Erol Sayan. Söz: Ümit Yaşar Oğuzcan C grubu şarkılardan.
17- Sû-yi Kâğıthane’de Mecnun misâl / Beklerim râhın Efendim bî mecâl / Anladım teşrifine yok ihtimal / Çağlayanlarla beraber çağladım / Tâli-i nâsâze küstüm ağladım. (Aksak-Hristaki Efendi) b grubu şarkılardan.
18- Çek küreği güzelim uzanalım Göksu’ya / Gün inerken dönelim süzülerek Moda’ya / Karşımda güzel Bebek / Bakarken solgun aya / Su üstünde sekerek süzülelim Göksu’ya (Mâhur – Ârif Sami Toker) A grubu
19- Bir safâ bahsedelim gel şu dil-i nâşâde / Gidelim servirevânım yürü Sadabâd’e. Söz: Nedim (Mahur-Arif Sami Toker) B grubu
20- Kışın ayrı güzelsin, yazın ayrı güzelsin / İlkbahar sonbaharın cennet gibi İstanbul. Alâeddin Yavaşça-Hicaz Zirgüle) A grubu
21- Gel bu yaz şöyle Fenerbahçe’de birkaç gün kal / Ağaç altında uzan kendini hülyâlara sal (Refik Fersan Hicaz) A grubu şarkılardan
Genel Bakış
Türk musikisinde, İstanbul ve semtlerinin adı geçen şarkıların, 19. yüzyıl başı ile yirmibirinci yüzyıl arasında ait olanlarının ancak bir kısmından bahsetmiş olduk. Fakat muhakkak ki, İstanbul gibi bir kültür ve tarih merkezi, bu şarkıların gösterdiğinin çok daha üstünde ilgi uyandırmıştır. Klasik Türk Musikisi dışında halk müziği de, İstanbul ile ilişkili türküler bakımından zengindir.
1- İstanbul’a varayım da ortasında durayım – Beni bırakıp giden, çapkın yâri bulayım /
2- Hanım bu yıl İstanbul’a taşın da zevk edelim eğlenelim Kalpakçılar başında /
3- Sarayburnu’nun ufak tefek taşları / Vak vak ötüyor martı kuşları
4- İstanbul’la Üsküdar’ın arası / Yaktı beni kaşlarının karası
5- Şişli’de bir apartman yoksa eğer hâlin yaman (Lüküs Hayat opereti)
6- Ah Adalarda kalan yavrum çam dibinde donan yavrum (ağıt)
7- Ağam İstanbul’u mesken mi tuttun / Gördün güzelleri bizi unuttun (Türkü)
Bestelenmiş şarkı ve türküler, İstanbul’un bazı semtleri tarafından lisan-ı hâl ile ve sürekli olarak bizzat icra edilir ve söylenir. Çünkü İstanbul Şehri, bizzat bir orkestradır.
Sayın Prof.Dr.Hasan Hüsrev Hatemi, öncelikle yazdığınız yazıyı çok beğendim babam ile okurken onu geçmişe götürdü. Bunlardan birtanesi babamın ilkokul şarkısıymış, çok heyecanlandı fakat internette ne yaptıysak o şarkıyı bulamadık. Acaba bize şarkının tamamını bulabilmemiz için yardım eder misiniz? Babamın doğum gününde ona söylemek istiyorum. Şimdiden ilginiz için çok teşekkür ederim. İyi günler.. ŞARKI: İstanbul’a varayım da ortasında durayım – Beni bırakıp giden, çapkın yâri bulayım /
Sn Duygu Hanım,tipik bir Karadeniz Havası ritmindeydi.Çok büyük ihtimalle halk müziği değil,Lüküs Hayat opereti bestekarının operet türü eserlerindendi.”Giresun’da kayıklar,Kızlar fındık ayıklar”için de aynı şeyi söyleyebilirim.
Sn.Duygu Hanım Ben İstanbul’a varayım türküsü ile “Giresun’da Kayıklar”türkülerini 1945 yılında annemi ziyarete sık gelen Hacı Zehra Hanım’dan ilk defa duymuştum.Sonr abu iki türküyü 1990 lı yıllarda TV den ,bir Cemal Reşit Rey opereti içinde izledim.”Demek türkü değil besteymiş”diye düşündüm.Ama bu zannım doğru değil galiba.Cemal Reşit Rey,bu iki türküyü batı müziği enstrumanlarına arranje ederek kullanmış olabilir.
Sayın Hüsrev Hatemi Bey veDuygu Hanım İstanbula varayım türküsü Semiha Hanım tarafından plağa okunmuş olup ilgili kayıt Youtubeda mevcuttur.İlerleyen günlerde İstanbulun bütün türkü şarkı ve ilgili müzik eserlerini toplayacağım bir kanal açacağım umarım bu aziz şehrin hafızasına kıymetli bir kayıt düşeriz.