HABERİNİZ OLSUN
ETİBBA DİYOR Kİ
DERDİME BİR ÇARE
TABİBAN-I CİHAN İÇÜN
BENİM ŞARKILARIM
SITMA İLACI MUAMMASI
İndependent Türkçe‘ deki yazım:
Yeni koronavirüs salgını başladığından beri tüm dünyada en fazla gündeme gelen ve umut bağlanan ilaçlar esasen sıtma tedavisinde kullanılan hidroksiklorokin ve klorokin oldu.
Hatırlarsanız, bu ilaçların hastalığı önlediği iddiasının yayılmasıyla bizde de halk eczanelere hücum etmiş, Sağlık Bakanlığı da hidroksiklorokini toplatmak zorunda kalmıştı.
Hidroksiklorokin daha önce Trump tarafından “game changer” yani ezber bozan, çığır açan ilaç olarak îlân edilmiş ve Başkan kendisinin de bu ilacı “önleyici” olarak almaya başladığını açıklamıştı.
Medyada yer alan haberlerden hidroksiklorokinin bizde de hastanelerde yaygın olarak kullanıldığını, özellikle enfeksiyonun erken safhasında verildiğini, yoğun bakım ihtiyacı ve ölüm oranlarında bariz azalma sağladığını öğrendik; ama bununla alâkalı bir bilimsel makale yayımlanmadı.
Dolayısıyla hidroksiklorokin ne kadar koruyucu, ne kadar tedavi edici, yan etkileri neler, hangi sıklıkta görülüyor gibi soruların cevabını tam olarak bilmiyoruz.
Hidroksiklorokin hiçbir araştırmada etkili ve emniyetli bulunmadı
Bu arada tüm dünyadan birbiri ardına hidroksiklorokin ile yapılan çalışmalar yayımlanmaya başladı. 1
Bunların hepsinde de sahada çalışan doktorların gözlemlerinin tam aksine ilacın “tedaviye katkısının olmadığı hatta risklerinin daha fazla olduğu” neticesi çıkıyordu; ama çalışmalar gözleme dayalı ve az sayıda hasta üzerinde yapıldığı için pek de mühimsenmiyordu.
Mayıs ayı sonlarında Lancet isimli muteber tıp dergisinde yayımlanan gözleme dayalı ve kontrol grubu olmayan araştırma tıp âleminde büyük yankı uyandırdı.
96 bin kişi üzerinde yapılan bu çalışma klorokin ve hidroksiklorokinin tek başına veya makrolid bir antibiyotikle kullanılmasının bir faydası olmadığını, ilaçların aritmi sıklığı ve ölüm riskini artırdığını gösteriyordu. 2
Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO), KOVİD hastalarının tedavilerinde kullanılan “hidroksiklorokin” isimli ilacın denemelerinin “güvenlik endişeleri” nedeniyle geçici olarak askıya alındığını bildirirken Fransız hükûmeti de KOVİD hastalarına sıtma ilacı hidroksiklorokin verilmesine izin veren yönetmeliği iptal ettiğini açıklıyordu. 3
Daha sonra İtalya ve Belçika’da da benzer kararlar alındı.
Araştırmanın verileri hakkında şüpheler var
Bu arada çalışma için elektronik verileri sağlayan Surgisphere isimli şirketin çalışanlarının çoğunun çok az veri veya bilimsel altyapıya sahip oldukları, bilim editörü olarak takdim edilen bir çalışanının bilim kurgu yazarı olduğu, çalışmada kullanılan verilerle alâkalı birçok ciddi problem olduğu iddiaları gündeme geldi.
Makalenin baş yazarı Harvard’lı Dr. Mandeep Mehra’nın kardiyoloji uzmanı, ikinci isim Dr. Desai’nin şirketin müdürü olması da kafaları karıştırıyordu.
Verilerin hangi ülkeden ve hangi hastanelerden alındığının belli olmaması araştırmanın emniyeti ile ilgili endişeleri iyice artırdı.
Mesela, makalede ülkemize ait veriler de kullanılmıştı; ama bunların doğruluğu çok şüpheliydi: Sağlık Bakanlığı 18 Mart tarihi itibariyle kesin teşhis konan 191 vaka olduğunu bildirmişken Surgisphere, Türkiye’ de 15 Mart’a kadar olan dönemde 3 hastanede 346 KOVİD vakasına ait veriler bulunuyordu. 4
Yaklaşık 150 doktor da dergiye açık bir mektup göndererek makalenin ulaştığı sonuçlardan ciddi şüphe duyduklarını bildirerek araştırmanın yayımlanmasını sağlayan hakem görüşlerinin açıklanmasını istediler. 5
Lancet dergisi de çalışma hakkında “önemli bilimsel soruların” gündeme getirildiğinin farkında olduğu endişesini bildiren bir yazı yayımladı.
Bu gelişmeler üzerine WHO Başkanı, hidroksiklorokin çalışmasına devam edileceği kararını bildirdi.
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın da “bu yayının güvenilir olmadığını, verilerin bilim adamlarınca değil bir şirket tarafından toplandığını, çalışmayı enfeksiyon uzmanlarının yapmadığını, yan etki iddiasının şaibeli olduğunu, ilacın faydalı olduğuna inandıklarını” belirten bir açıklaması oldu. 6
Dergi araştırmayı geri çekti
Dünyanın en muteber tıp dergilerinden biri olan Lancet, çalışmanın yazarlarından üçünün çalışma için kullanılan hasta verilerinin bağımsız olarak doğrulanamadığını bildirmelerinden sonra çalışmayı geri çekme kararı aldı. 7
Geri çekme (retraction) işlemi bir makalenin hatalı olduğu, sonuçlarına itibar edilmemesi gerektiği mânâsına gelmesi yanında derginin ve hakemlerinin itibarını da zedeliyor.
Böyle bir pandemi döneminde tüm dünyayı ilgilendiren bir çalışmanın yayımlanması için “aceleci” davranılması anlayışla karşılanabilirse de ciddi bir hata ortaya çıktığında da bunun faturası büyük oluyor.
Salgın döneminde hakem denetiminden geçmeden binlerce makale yayımlandığını, bunlar içinde yayın kaidelerinden hiçbir zaman taviz vermeyen Lancet, NEJM gibi dünyanın en muteber dergilerinin de bulunduğunu hatırlatalım.
NEJM’de yayımlanan KOVİD’de kalp-damar hastalıkları-mortalite münasebetini masaya yatıran araştırmanın başyazarı da Dr. Mehra idi ve o da Surgisphere’e ait verilerle hazırlanmıştı. 8
Bu makale de benzer tenkitlere muhatap oldu ve o da geri çekildi. 7, 9
Gelelim neticeye
Sahada çalışan doktorların gözlemleri çok değerli olmakla beraber hidroksiklorokin veya başka herhangi bir ilacın etkinliği ve emniyeti ancak randomize kontrollü araştırmalara ve bunların meta-analizine göre belirlenebilir.
Bir an önce aşı geliştirmek ve uygulamaya sokmak için başta hayvan deneyleri olmak üzere birçok aşamanın atlanmasının doğru olmadığını, bunun çok büyük problemlere yol açabileceğini düşünüyorum.
Kaynaklar:
1. https://ahmetrasimkucukusta.com/2020/04/22/yazilar/tip-yazilari/corona-virus/sitma-ilaci-koronavirus-tedavisinde-etkili-bulunmadi/
2. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)31180-6/fulltext
3. https://www.bbc.com/turkce/topics/cnq68n6wgzdt
4. https://www.nytimes.com/2020/06/02/health/coronavirus-study.html
5. https://www.cbc.ca/news/health/hydroxychloroquine-lancet-1.5595575
6. https://twitter.com/drfahrettinkoca/status/1268567324426145793?s=20
7. https://www.nytimes.com/2020/06/04/health/coronavirus-hydroxychloroquine.html
8. https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa2007621
9. https://www.medscape.com/viewarticle/931696?src=soc_tw_200604_mscpedt_news_mdscp_concern&faf=1
Yazının ana kaynağı: https://www.indyturk.com/node/191746/türkiyeden-sesler/sıtma-ilacı-muamması
Çok iyi anlatılmış olay çok iyi özetlenmiş.
Osman Müftüoğlu da yazmış:
https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/osman-muftuoglu/tuz-da-koktu-41535057
Bakalım bizimkilerin araştırması ne zaman yayınlanacak ve ne sonuç verecek.