HABERİNİZ OLSUN
ETİBBA DİYOR Kİ
DERDİME BİR ÇARE
TABİBAN-I CİHAN İÇÜN
BENİM ŞARKILARIM
ASTIM İLACI İNTİHAR VE CİDDİ RUH HASTALIKLARINA SEBEP OLUYOR
Dikkat: Yazının sonunda ek var!
***
Tüm dünyada milyonlarca çocuğa reçete edilen astım ilacının intihar düşüncelerine, halüsinasyonlara ve diğer psikiyatrik hastalıklara sebep olabileceği ortaya çıktı (1, 2).
Hükümet destekli araştırmada, orijinal olarak Singulair markası altında satılan montelukast‘ ın beyinde ruh hâlini, karar vermeyi, dikkati, dürtü ve uykuyu kontrol eden hücrelere bağlandığı bulundu.
Bu araştırma, içlerinde henüz beş yaşındayken intihara teşebbüs eden Harrison Sellick’ in de bulunduğu, çocukları montelukast kullanan ailelerin aktardığı binlerce trajik hikâyeden yola çıktı.
2019’ da, internet forumları ve ABD Gıda ve İlaç İdaresi’nin (FDA) izleme sisteminde, 82 intihar vakası ile depresyon, anksiyete, ajitasyon, kâbus ve psikoz da binlerce nöropsikiyatrik olay raporu birikti.
Bu tür “yan etki” raporları, bir ilaç ile yan etki arasında illiyet bağı olduğunu kanıtlamamakla beraber FDA tarafından bir ilacın riskleri hakkında daha fazla çalışmanın gerekli olup olmadığını belirlemek için kullanılıyor.
FDA, seneler süren analizlerden sonra, raporlar ve yeni bilimsel araştırmalar neticesinde 2020’ de montelukast prospektüsüne intihar düşüncesi veya eylemleri gibi ciddi zihinsel sağlık risklerini işaretleyen bir “kara kutu” uyarısı ekledi ve doktorları bu riskleri hastalara iletmeye çağırdı.
FDA ayrıca ilacın neden nöropsikiyatrik yan etkileri tetikleyebileceğini araştırmak için bir heyet oluşturdu.
Grubun ön hazırlık niteliğindeki ve daha önce rapor edilmemiş veya kamuya açıklanmamış sonuçları, Austin’ deki Amerikan Toksikoloji Koleji toplantısında sunuldu.
FDA’ nın Ulusal Toksikolojik Araştırma Merkezi’nden Jessica Oliphant, laboratuvar testlerinin montelukast’ ın beyinde bulunan birden fazla reseptöre “önemli ölçüde bağlandığını” ve “bunun psikiyatrik etkilere dâhil olduğu bilinen beyin bölgelerinde en yüksek olduğunu gösterdiğini açıkladı.
İlacın reseptörlere bağlanmasının doğrudan zararlı olup olmadığı ve özellikle kimin risk altında olduğu bilinmemekle beraber yeni verilerin yan etkilerden mustarip olduğunu bildiren kişilerin raporlarını destekliyor.
FDA ayrıca montelukast’ ın farelerin beyinlerine nüfuz ettiğini gösteren daha önceki bilimsel araştırmaları da doğruladı.
FDA, buna rağmen sunumdaki verilere dayanarak ilaç etiketini güncellemeyi planlamadığını, çalışmaların devam ettiğini ve sonuçların kesinleşmediğini bildirdi.
Şirket, ilk reklâmlarında ilacın yan etkilerinin plasebodan farklı olmadığını, beyindeki dağılımının “minimal” olduğunu açıklamıştı.
İlaç üzerinde çalışmaları olan Marschallinger, “Kesinlikle endişe verici bir şey yapıyor” derken, Singulair’ i pazarlayan Organon, ilacın güvenlik profiline güvendiğini, ilacın prospektüsünde yararları, riskleri ve bildirilen olumsuz reaksiyonlarla ilgili bilgilerin bulunduğunu söylüyor.
Singulair, 1998’deki lansmanından sonra Merck için hasılat rekorları kıran bir ürün oldu.
Jenerik versiyonlar hâlâ tüm dünyada her yıl milyonlarca yetişkine ve çocuğa reçete ediliyor.
Patent süresi dolduktan sonra da montelukast üretmeyen ilaç firması kalmadı desek yeri var.
Singulair’ in ABD’de yaklaşık 12 milyon kişi tarafından alındığı tahmin ediliyor. New York Eyaleti Başsavcılığının Şubat 2024 tarihli raporuna göre bunların 1,6 milyonu 18 yaşın altındaki çocuklardan oluşuyor
İş tahmin şirketi Kiplinger’ in 2017’ de yaptığı bir analizde, Merck’ in ilaç piyasaya çıktığı günden bu yana yaklaşık 50 milyar dolarlık satış yaptığını ileri sürüldü.
Sağlık Bakanlığı doktor ve eczacıları ikaz etmişti
Sağlık Bakanlığı 2021’ de “MONTELUKAST İÇEREN İLAÇLARIN NÖROPSİKİYATRİK ADVERS OLAYLAR RİSKİ HAKKINDA HATIRLATMA ve BU RİSKE İLİŞKİN UYARILARIN GÜÇLENDİRİLMESİ” başlıklı yazısıyla doktorları ilacın nöro-psikiyatrik etkilerine karşı ikaz etmişti (3).
Ben de bu ikazı sosyal medya hesabımdan yayınlamıştım (4).
İlaç şirketinin propagandistlerini dinlemek varken kimsenin ne beni ne de Sağlık Bakanlığı’ nı kaale almış olabileceğini sanmıyorum.
Montelukast bulunan ilaçlar leblebi gibi yazılıyor
Montelukast, bırakın astımı olanları, öksürüğü biraz uzun sürene, gelip geçici ürtikeri olanlara ve hatta KOAH’ lılara bile hem de uzun süre kullanmaları için ‘peynir ekmek’ gibi yazılıyor çünkü üretici şirket çok iyi “çalışıyor”.
Üstelik de toz olarak bebeklere, çiğneme tableti olarak büyük çocuklara ve tablet olarak 7′ den 77′ ye herkese uygun formları var.
Bu ilaç eczanelerde ‘Singulair, Onceair, Monax, Luxat, Airfix, Clast, Notta, N-fess, Respair, Zespira…” gibi isimlerle satılıyor.
Bunların bir de antihistaminiklerle kombine formları var: Levmont, Fixdual, Airpass.. ve Desmont, Zespira, Lorclast gibi.
Gelelim neticeye
Montelukast ve şirket iyi çalışmadığı için üvey kardeş muamelesi gören zafirlukast astım patogenezinde önemli rolü olan lökotrienleri bloke ediyor.
Oysa astımda rolü olan hücrelerin ve onlardan salgılanan mediatörlerin haddi hesabı yok; sadece lökotrienleri bloke etmenin etkili olmasını beklemek romantik bir hayâldir.
İlaç ilk piyasaya çıktığında “acayip” reklâmı yapıldı ve kısa zamanda leblebi gibi yazılmaya başlandı.
Ben sırf bu sebeple yani ilacın etki mekanizmasından dolayı bu ilacı birkaç hastama kısa süre kullanmak üzere ancak yazmışımdır.
2012’ de montelukast için şunları yazmıştım: Benim hem yan etkilerinden ve hem de etkinliği konusundaki şüphelerimden dolayı “hiç kullanmadığım” bir ilaç grubudur (5).
2013’ de “Montelukast bizde hem kuru öksürük ve hem de alerji tedavisinde etkisi ispatlanmadığı hâlde yaygın olarak kullanılıyor; sadece sprey kortizonla gayet güzel kontrol altına astımlılara da “bonus” olarak veriliyor” diye yazmıştım (6).
Montelukast kullandığını söyleyenlerin tamamından ilacı derhal kesmelerini talep ettim.
Yetkim olsa ilacı derhâl piyasadan çekerdim. Hele de bebeye şebeye hem de aylarca vermek akıl tutulmasıdır.
Kaynaklar:
4. https://x.com/drahmetrasim/status/1640487080458350594
5. https://ahmetrasimkucukusta.com/2012/09/05/derdime-bir-care/derdimi-kimseye-anlatamiyorum/
***
EK 1 (11.1.2025): Türkiye’de de yaygın olarak kullanılan astım ilacının beyni etkilediği tespit edildi
ABD hükümeti için araştırma yapan bilim insanları, Türkiye dahil birçok ülkede yaygın olarak reçete edilen bir astım ilacının bazı hastalar için ciddi zihinsel sağlık sorunlarıyla bağlantılı olabileceğini buldular.
Reuters haber ajansı tarafından incelenen bilimsel bir sunuma göre, ilaç firması Merck’ün ürettiği “Singulair” adlı ilaç, psikiyatrik işleyiş için kritik olan çoklu beyin reseptörlerine bağlanıyor.
Muadil ilaç ismi montelukast olarak bilinen Singulair, 1998 yılında piyasaya sürüldüğünde inhaler spraylere alternatif olarak hap şeklinde olması nedeniyle piyasada rekor kırmıştı. Singulair ve muadilleri hala her yıl milyonlarca yetişkin ve çocuğa reçete ediliyor.
Merck, ilacın ilk reklamlarında yan etkilerinin neredeyse yok denecek kadar zararsız olduğunu söylerken, propektüsünde de beyinde herhangi bir dağılımın “minimal” olduğu belirtiliyordu.
Ancak 2019 yılına gelindiğinde, ilacın reçete edildiği hastalarda binlerce nöropsikiyatrik atak bildirimi internet forumlarında ve ABD Gıda ve İlaç İdaresi’nin (FDA) takip sisteminde birikti. Bildirilen olaylar arasında, onlarca intihar vakası da vardı.
Bu tür olumsuz bildirimler, bir ilaç ile bir yan etki arasında nedensel bir bağlantı olduğunu kanıtlamasa da FDA tarafından bir tedavinin riskleri üzerinde daha fazla çalışma yapılması gerekip gerekmediğini belirlemek için kullanılıyor.
İlaç reklamlarına izin verilen ABD’de yeni düzenlemeler
Yıllar süren analizlerin ardından, raporlar ve yeni bilimsel araştırmalar FDA’in 2020 yılında montelukastın kutusu üstüne, intihar düşüncesi veya eylemleri gibi ciddi ruh sağlığı risklerini işaret eden “siyah çerçeveli uyarı” eklemesine yol açtı.
FDA aynı zamanda ilacın neden nöropsikiyatrik yan etkileri tetikleyebileceğini araştırmak üzere kurum içi uzmanlardan oluşan bir grup oluşturdu.
Grubun ön çalışma niteliğinde olan ve daha önce rapor edilmemiş ya da kamuya açıklanmamış sonuçları Çarşamba günü Teksas’ta düzenlenen Amerikan Toksikoloji Derneği toplantısında sınırlı bir katılımcı kitlesine sunuldu.
FDA’in Ulusal Toksikolojik Araştırma Merkezi’nde müdür yardımcısı olan Jessica Oliphant Austin’daki etkinlikte, laboratuvar testlerinin montelukastın beyinde bulunan birden fazla reseptöre “önemli ölçüde bağlandığını” gösterdiğini açıkladı.
FDA ayrıca montelukastın, sıçanların beyinlerine nüfuz ettiğini gösteren daha önceki bilimsel araştırmaları da doğruladı. Oliphant, ilacın sinir sisteminde nasıl biriktiği konusunda daha fazla çalışmaya ihtiyaç olduğunu söyledi. “Bu veriler montelukastın (psikiyatrik etkilere) dahil olduğu bilinen beyin bölgelerinde en yüksek seviyede olduğunu gösteriyor” dedi.
FDA, sunum verilerine dayanarak ilaç prospektüsünde güncelleme yapmayı planlamadığını bildirdi.
“Endişe verici bir durum”
Reuters tarafından incelenen FDA sunumuna göre montelukastın bünyedeki faaliyet şekli, antipsikotik “risperidon” gibi nöropsikiyatrik etkileri olduğu bilinen diğer ilaçlara benzer görünüyor. FDA ise çalışmaların sürdüğü ve sonuçların henüz kesinleşmediği konusunda uyarıyor.
FDA ilacın kutusuna uyarıyı eklediği dönemde, Avusturya Moleküler Rejeneratif Tıp Enstitüsü’nden Julia Marschallinger ve Ludwig Aigner’in araştırmasına atıfta bulunmuştu.
İki bilim insanı Perşembe günü Reuters’a yaptıkları açıklamada, yeni verilerin beyinde önemli miktarlarda montelukast bulunduğunu gösterdiğini söyledi. Marschallinger ve Aigner, ilacın bağlandığı beyin reseptörlerinin, diğer işlevlerin yanısıra ruh hali, dürtü kontrolü, biliş ve uykuyu yönetmede rol oynadığına dikkat çekti.
İki bilim insanı, araştırmanın bu bağlanma mekanizmasının her hastada doğrudan zararlı etkilere yol açıp açmadığını veya özellikle kimin risk altında olduğunu göstermediğini de kaydetti. Ancak Marschallinger, yeni verilerin yan etkilerden muzdarip olduğunu söyleyen kişilerin bildirimlerini desteklediğini belirtti.
Marschallinger, ilacın “kesinlikle endişe verici bir şey” yaptığını vurguladı.
İlaç firması Merck, sorulara yanıt vermedi. Singulair’i pazarlayan Merck iştiraki Organon’a göre şirketi ilacın güvenli olduğundan emin.
Şirket, “Singulair’in faydaları, riskleri ve bildirilen yan etki ve olumsuz tepkilere ilişkin uygun bilgiler prospektüste yer alıyor” açıklaması yaptı.
Reuters geçen yıl, FDA’nın montelukast kullanmaya başladıktan sonra depresyon, intihar düşünceleri ve davranışları veya diğer psikiyatrik sorunlar yaşayan birçok çocuk dahil binlerce hasta bildirimi aldığını yazmıştı.
2019 yılı itibariyle FDA, 1998’den bu yana Singulair ve muadilleriyle bağlantılı 82 intiharı veri tabanına işledi. Bu bildirimlerin en az 31’i 19 yaşında ve altında genç bir hastayla ilgiliydi.
Robert England’ın 22 yaşındaki oğlu Nick, 2017 yılında montelukast kullanmaya başladıktan iki haftadan kısa bir süre sonra intihar etti. England, oğlunun ölmeden önce uyku sorunu yaşadığını hatırlıyor ve ilacı almadan önce tamamen sağlıklı olduğunu ve hiçbir ruh sağlığı sorunu olmadığını belirtiyor.
“İlacı sadece birkaç gün, kelimenin tam anlamıyla sadece birkaç gün kullandı” diyen England, ilacın hayatlarının gidişatını tamamen değiştirdiğini söyledi.
Reuters ayrıca, Merck’ün ilacın beyni etkileyebileceğini ilk araştırmalarından itibaren bildiğini iddia eden davaları da haberleştirmişti. Merck’ün ilaç izni için yetkililere yaptığı açıklamalarda psikiyatrik sorun potansiyelini hafif gösterdiği iddia edilen bu davaların çoğu halen sürüyor.
***
