Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta

‘Hekimden sorma çekenden sor’ demiş atalarımız. Nefes darlığı da öyledir, çünkü normal insanlar nefes alıp verdiğinin farkında bile değildir. Buna doktorlar da dâhildir.

Bakın Ziya Osman Saba ne diyor:

Nefes almak, içten içe, derin derin
Taze, ılık, serin
Duymak havayı bağrında
Ah, bütün sevdiklerim, her şey, herkes..
Anlıyorum birbirlerinden mukaddes,
Alıp verdiğim her nefes.

Oysa istirahat durumundaki erişkin bir kişi dakikada 12-16 kez soluk alıp verir. Her nefes alışta 400-800 ml havayı akciğerlerimize çeker, nefes verirken bunu tekrar dışarı atarız. Normal insan ancak dikkatini solunumuna yoğunlaştırdığında veya bir efor yaptığında nefes alıp verdiğinin farkına varır. Efora devam edildiğinde veya efor artırıldığında, solunum fark edilir olmanın ötesinde, rahatsız edici, hoş olmayan bir duygu halini alır ve kişi eforunu azaltmak veya tamamen durdurmak zorunda kalır. İşte, nefes darlığı, kişinin solunum hareketlerinin rahatsız edici bir biçimde bilincinde olmasıdır. Kişi, solunum için aşırı bir çaba içinde olduğu halde, yine de solunumu rahat değildir.

Nefes darlığı, tıpkı ağrı gibi, sadece hasta tarafından algılanan bir yakınmadır. Hastalar nefes darlığını, nefessiz kalmak, nefes alamamak, nefes nefese kalmak, nefes alırken çatlayacak gibi olmak, nefes almak ama verememek veya göğüste sıkışma hissi, eforda yorgunluk gibi çeşitli şekillerde tanımlayabilirler.

Nefes darlığının sebepleri

Nefes darlığına, akciğer hastalıklarından başka, kalp, böbrek, sinir sistemi, romatizmal hastalıklar ve hormonal bozukluklarda da rastlanır. Kansızlık da nefes darlığına sebep olabilir.

Akut nefes darlığı: Ani olarak başlayan, kendiliğinden veya tedavi ile belirli bir süre sonra geçen nefes darlığıdır. İstirahatta veya efor sırasında ortaya çıkabilir. Çocuklardaki akut nefes darlığının en sık rastlanan sebepleri üst solunum yolları enfeksiyonları, astım ve solunum yollarına yabancı cisim kaçmasıdır. Erişkinlerde ise ilk planda akut sol kalp yetersizliği, akciğer ambolisi, akciğer ödemi, astım ve zatürre düşünülmelidir.

Kronik nefes darlığı: Sinsi başlayan, ilk önce efor sırasında fark edilen, giderek ilerleyip istirahatta da görülebilen nefes darlığıdır. Kronik nefes darlığı, KOAH’da olduğu gibi kalıcı ve ilerleyicidir. Kalp yetersizliği, akciğer zarları arasında sıvı toplanması ve kansızlıktaki kronik nefes darlığı, tedavi ile gerileyebilir veya tamamen düzelebilir.

Yatar durumda nefes darlığı: Yatar durumda ortaya çıkan nefes darlığıdır. Bu hastalar rahat soluyabilmek için sürekli oturmak zorundadırlar. En tipik örneği, sol kalp yetersizliğine bağlı akciğer ödemidir. Ağır KOAH ve astım hastalarında, asit ve gebelik gibi batın içindeki basıncın artmış olduğu durumlarda da görülebilir.

Oturur durumda nefes darlığı: Nefes darlığı sadece hasta dik konumda iken vardır, yatar pozisyonda kaybolur. Karaciğer sirozu, akciğer zarları arasında sıvı toplanması ve karın kasları zayıflığı, bir akciğerin ameliyatla çıkarılmış olduğu durumlarda rastlanır.

Yan yatarken nefes darlığı: Nefes darlığı hastanın sadece sol veya sağ tarafına yattığı zaman da ortaya çıkabilir. Kalp hastalıklarında, akciğer zarları arasında sıvı toplananlarda veya bronşlarda tıkanıklık olan durumlarda görülür.

Eforla ortaya çıkan nefes darlığı: Eforla ortaya çıkan nefes darlığını değerlendirirken, yani egzersiz toleransını saptarken hastanın yaşı, fiziksel durumu, işi ve hobileri hakkında da fikir sahibi olmak gerekir. “Efor yaparken nefesiniz daralıyor mu?” şeklindeki bir soru yerine “Her zaman yürüdüğünüz bir mesafeyi yürürken nefes darlığı oluyor mu?” şeklindeki bir soru ile daha iyi bilgi elde edilebilir. Kronik nefes darlığına yol açan hastalıkların başında kalp yetersizliği, KOAH, akciğer sertleşmesi, akciğer zarları arasında sıvı toplanması, akciğer zarının sertleşmesi, bronş tıkanması, kansızlık gelir.

Nefes darlığı nasıl anlaşılır?

Sağlıklı insanlar derin nefes aldıklarında alt kaburgalar arasındaki kısmın dışarıya doğru bombeleşmesi gerekir. KOAH ve kronik astımlı hastalarda ise diyafram kası aşağı itilmiş ve düzleşmiş olduğu için bu hastalar nefes aldıklarında bu kısımların normalin aksine içeriye doğru çekilmesi solunum zorluğunun tipik işaretidir.

Nefes darlığı olan çocuklarda ve zayıf kişilerde ise derin soluk alındığı zaman köprücük kemiği üzerindeki kısım içeri doğru çekilir. Çocuklarda burun deliklerinin açılıp kapanması da solunum zorluğunun bir bulgusu olarak değerlendirilmelidir.

Solunum yetersizliğindeki amfizem, kronik bronşit ve astımlı hastalar, boyun ve göğüs duvarındaki yardımcı solunum kaslarını kullanarak nefes alıp verirler. Bu hastalar, kollarını bir yere dayayarak göğüs kafesini sabitleştirip bu yardımcı kasları kullanmak suretiyle solunum yaparlar.

Nefes darlığının işaretleri

Balık ağzı solunumu: Astım, amfizem, kronik bronşit olan hastalar dudaklarını büzerek nefes verme süresini olabildiğince uzatırlar. Bu sırada dudakları balık ağzına benzer bir görünüm alır. Bu tür solunumdan amaç, göğüs içi basıncını pozitif tutarak havayollarındaki basıncı yenmektir.

Göğsün genişlemesi: Göğsün derin nefes alma sırasındaki genişlemesinin miktarı ve bunun simetrik olup olmadığı gözle de değerlendirilebilir, ama bir terzi mezurası ile göğüs çevresi ölçülerek daha doğru bir sonuca varılabilir. Tam nefes alındığında göğüs çevresi 6-9 cm kadar genişler. Bunun azalması göğsün genişlemesine engel olan bir hastalığın olduğunu gösterir. Göğüs ağrısı olan hastalar derin nefes almak ağrıyı artırdığı için yüzeysel solunum yaparlar ve bu yüzden de göğsün genişlemesi normalden azdır.

Boyun damarları dolgunluğu: Boyun damarlarının belirginleşmesi ve dolgunlaşması da kalp yetersizliğinin önemli bulgularından biridir. Ağır nefes darlığı olan kalp ve akciğer hastalarında dudaklarda, burun ve parmak uçlarında, kulak memesinde morarma saptanabilir. Ciddi kansızlık olan hastalarda ise nefes darlığı ne kadar fazla olursa olsun morarma görülmez.

Morarma:

Panikatakta da nefes darlığı olabilir: Panikatak geçiren kişilerde de nefes darlığı görülebilir. Bu durum, daha çok istirahatta, mesela hasta televizyon seyrederken veya gazete okurken birdenbire başlar. Nefes darlığının hareketle bir ilgisi yoktur. Nefes vermekten ziyade nefes almak zorlaşmıştır. Hasta aldığı havanın yetmediğini, derinlere gitmediğini veya boğazında sanki bir kapak olduğunu söyler. Bazı hastalarda parmaklarda uyuşma, karıncalanma, baş dönmesi, bayılma hissi, göğüs ağrısı ve ölüm korkusu da olabilir.

***

Nefes darlığının derecelendirilmesi:

1. derece: Sadece ağır eforlarda nefes darlığı olması

2. derece: Küçük bir yokuşta nefes darlığı olması

3. derece: Düz yolda hızlı yürümekle nefes darlığı olması

4. derece: Düz yolda 100 metre yürümekle dinlenmeyi gerektiren nefes darlığı olması

5. derece: Ev içinde, giyinip soyunurken, yemek yerken, banyo yaparken nefes darlığı olması

6. derece: İstirahat durumunda bile nefes darlığı olması

Nefes darlığı olan bir hastaya nasıl yardım edilebilir?

Hastadan sakin olması istenir. Kapalı, havası kirli bir ortamda ise buradan uzaklaştırılır. Kravat, fular gibi nefes almayı etkileyebilecek aksesuarları varsa bunlar çıkarılır; gömleğin üst düğmeleri çözülür. Hastanın dik durumda oturması sağlanır. Oksijen verilebilir. Hastanın nefes darlığı için kullandığı ilaçları varsa bunlar verilir. Hastanın doktoru ile görüşülebilir veya hasta en yakın sağlık kuruluşuna götürülür.

Yazı için 1 yorum yapılmış:

1. İbrahim dedi ki:

   09 Ocak 2017, 23:10

   Merhabalar 120 kiloyum boyum 1.80 yemek yedikten sonra nefesim daralıyor derin derin nefes almak zorunda kalıyorum ama bu nefes darlığı 1 saat olup geçiyor çok rahatsız oluyorum genellikle beyaz ekmek yağlı şeyler böyle yapıyor ne yapmalıyım hangi doktora gitmeliyim?

Siz de yorumunuzu paylaşın: