HABERİNİZ OLSUN
ETİBBA DİYOR Kİ
DERDİME BİR ÇARE
TABİBAN-I CİHAN İÇÜN
BENİM ŞARKILARIM
GÜNDÜZ UYKUSU (KAYLÛLE ) ÖĞRENME VE HAFIZAYI GÜÇLENDİRİYOR
Dikkat: Yazının sonunda ek var!
***
Gündüzleri 45-60 dakika “uyumanın” (kaylûle) beynin öğrenme ve hafıza gücünü 5 kat artırdığı ortaya çıktı (1).
Neurobiology of Learning and Memory isimli tıp dergisinde yayınlanan araştırma Almanya’ da Saarland Üniversitesi uzmanları tarafından 41 denek üzerinde gerçekleştirildi.
Deneklere 90 tek kelime ve 120 ilgisiz kelime çifti listesi gösterildi ve bunları öğrenmeleri istendi.
Öğrenme işinden hemen sonra hafıza hatırlama testi (memory recall test) yapıldı ve katılımcıların yarısından 90 dakika süreyle uyumaları yarısından ise bir DVD seyretmeleri istendi.
Uyku sırasında EEG (beyin elektrosu) vasıtasıyla özel olarak uyku iğciklerine (sleep spindles) odaklanarak beyin aktivitesi ölçüldü.
Daha sonra hafıza hatırlama testi tekrarlanarak uyku ya da DVD seyretmeden önce gösterilmiş olan kelime ve kelime çiftlerini hatırlamaları istendi.
45-60 dakika uyuyanların kelime çiftlerini öğrendikten hemen sonraki kadar iyi hatırladıkları ve DVD seyredenlere göre 5 misli daha başarılı oldukları tespit edildi.
Kısa süreli uykunun bir arkadaşın ismi veya telefon numarası gibi maddeleri hatırlamaya katkısı olmadığı görüldü.
Ayrıca, öğrenme ve hatırlamanın daha fazla sayıda uyku iğcikleriyle birlikte olduğu ve uyku iğciklerinin çağrışımlı hafızada (associative memory) rolleri olduğu gösterilmiş oluyor.
Uyku iğcikleri, beyin aktivitesinin uykunun ikinci döneminde hafıza pekiştirilmesinden kortikal gelişime kadar uykuyla ilgili pek çok fonksiyona aracılık ettiğine inanılan EEG dalgalarıdır.
Hafıza pekiştirilmesi (memory consolidation), kısa süreli hafızadan uzun süreli hafızaya bilgi transferiyle alâkalı bir süreçtir.
Neden ilgisiz kelime çiftleri kullanıldı?
“Süt-taksi” gibi ilgisiz kelime çiftleri, kelimelerin aşinalık sonucu hatırlanmasını bertaraf etmek için kullanıldı.
Denekler, böyle bir birlikteliği daha önce hiç duymadıkları ve bu birlikteliğin bir anlamı da olmadığı için kelimeleri hatırlamada aşinalığın bir faydası olmuyor.
Bundan dolayı da hipokampustaki ilgili kısmın spesifik hafızasına ulaşılmaya çalışılması gerekiyor.
Gelelim neticeye
Uykunun ve hatta gündüzleri kestirmenin hafıza performansını artırdığını gösteren pek çok çalışma var.
Daha önce yapılan bir araştırmada da 6-12 aylık bebeklerde 30 dakikalık gündüz uykusunun hafızayı güçlendirdiği ortaya çıkmıştı (2).
Ben de kısa süreli uykunun beyni canlandırdığına inanır ve senelerdir her fırsatta otobüste, vapurda, muayenehanede 10-15 dakika da olsa “kestirmeye” çalışırım.
Şimdi bir emekli doktor olarak uyumaya fırsatım çok ama fakültede öğretim üyesi iken öğlenleri kapıma “REM fazındayım, birazdan geleceğim” diye bir not yazar ayaklarımı uzatır koltukta uyur ve uyanınca cin gibi olurdum.
Herkese de tavsiye ediyorum.
Kaynaklar
1. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1074742715000362
2. http://www.pnas.org/content/112/5/1625.abstract
***
EK 1 (23.4.2024): Uyku vaktinden önce kahve veya çay içmemenin tavsiye edildiği bilinirken, yeni bir araştırmaya göre uykusuzluk için daha da kötü olan bir içeceğin süt olduğu ortaya kondu. Araştırmada kahve, çay ve sütün kişinin uyku kalitesini etkileyip etkilemediğini incelendi ve ortaya ezber bozucu sürpriz bir sonuç çıktı.
Araştırmada uyku düzenini olumsuz derecede etkileyen en önemli unsurun kahve ya da çayın değil, sütün olduğu tespit edildi.
Kahve ve çayın, beyindeki uykuyu teşvik eden reseptörleri bloke eden kafein bakımından zenginken, kalsiyum ve D vitamini bakımından zengin olması nedeniyle sağlığa birçok faydası olan sütün de zararlı etkilere sahip olabileceği ortaya kondu.
Araştırmacılar tarafından yayınlanan ortak bir açıklamada, şunlar kaydedildi:
“Hangi içeceklerin uykumuzu diğerlerinden daha fazla etkilediğini öğrenmek için katılımcılara, uyku takip cihazları ve beş farklı içecek sağladı. Daha sonra her katılımcı beş gün boyunca farklı bir gece yaşadı, bu da ne kadar iyi uyuduklarının bir kaydıydı. Süt, iyi bir gece uykusu için en kötü içecekti: katılımcılar tipik bir geceden neredeyse bir saat daha az, sadece 6 saat 52 dakika uyudular. Popüler inanışın aksine kahve yatmadan önceki en kötü içecek değil, katılımcıların sadece 54 dakika uyumasını engelledi. Çay ise, yatmadan önce içilebilecek en iyi içecektir ve en çok rüya görmeyi teşvik eder, bir saat 14 dakika derin uykuyu teşvik etti.”
“Bu belirtiler gece uykusuna müdahale edebilir”
Teesside Üniversitesi’nden Profesör John Young, “sütün yatmadan önce iyi bir içecek olmadığını” açıkladı.
Young, özellikle bir insanda süt ürünlerine karşı alerji, laktoz intolerans veya irritabl bağırsak sendromu (IBS) olması durumunda, bireye “rahatsızlık” yaratan ve uyanık tutan semptomlara neden olabileceğini söyledi.
Young, “Bu belirtiler uykuya dalmayı geciktirecek ve hatta iyi bir gece uykusuna müdahale edebilir. Bu nedenle, bu insanlara yatmadan önce süt içmekten kaçınmaları tavsiye edilir. Benzer şekilde, asit reflüsünden muzdarip olan herkes, yatmadan önce sütlü çay veya protein açısından zengin herhangi bir şey tüketirse muhtemelen mide ekşimesi ve yetersizlik belirtileri yaşayacaktır” dedi.
Young, konuyla ilgili araştırmaların karışık olsa da, başkaları için süt içmenin uykuya dalınmasına yardımcı olmada faydalı olabileceğine dair kanıtlar olduğunu da belirterek, şunları kaydetti:
“Yatmadan önce sütün uykuya dalma ve iyi bir gece uykusunu sürdürme yeteneğimizi geliştirdiğine dair kanıtlar aslında büyük ölçüde genel diyetimize, fiziksel aktivitemize ve gün boyunca güneş ışığına maruz kalmamıza bağlıdır.”
Başka bir araştırmaya göre de, yeterli süt ve süt ürünleri içeren çeşitli bir diyet, uyku alışkanlıklarını iyileştirmeye yardımcı olacağı ifade edilmişti.
***
