Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta

Rakı “ev yapımı” formülüyle yeniden milli içki olur mu?.. Ev reçeli yapar gibi rakı yapıp tarif paylaşanlar anlattı.

Ev yapımı rakı konusu, hem yasaklar hem vergiler arttıkça hızla yayılan, yayıldıkça da çeşitlenen bir “faaliyet” halini aldı. Yaş üzüm rakısı yapan da var, hafif içimli, sert içimli üreten de.

Kalabalık ailenin birlikte oturduğu, bol kahkahalı yoksul sofralarında “bi büyük” açılırdı. Yeşilçam filmlerinden aşina olduğumuz o kare, ailenin “sevecen, gururlu ve yoksul” babasının bakkaldan aldığı rakıyı kese kağıdına sararak eve gelişinden hemen sonrasına rastlardı.

Türk filmlerini izleyerek büyüyen nesil için viski ise kötü kalpli Nuri Alço demekti, sırf yoksul diye kızının sevdiği gençle evlenmesine izin vermeyen fabrikatör Hulusi Kentmen demekti. 

Rakıyla viskinin fiyatı arasındaki fark zenginle yoksulu, iyi ile kötüyü sembolize edecek kadar yüksekti.

Viskiyi kötüler ve zenginler içerdi, rakıyı “biz”.

Artık tablo başka. Rakı, fiyatıyla viskiyle yarışıyor çünkü uzun yıllardır “tüketimi caydırıcı” politikaların etkisi altında.

Reklam yasağı, satışa saat kısıtlaması, içkili mekan ruhsatlarındaki zorluk ve hepsinden önemlisi her yıl katlanarak artan vergi…

Rakı fiyatı son 10 yılda 6 kat arttı. Tam da aynı dönemde “sahte rakı” konusu polis baskınlarıyla süslü haberlerin öznesi olmaktan çıkıp, yüz binlerce evin mutfağına tıpkı kışlık konserve ve reçel yapmak kadar sıradan bir aktivite olarak girdi.

Kesin bir sayı elbette yok ancak sosyal medyadaki “rakı yapımı” gruplarındaki yoğunluk bile fikir vermeye yetiyor. Her biri 10 bin, 15 bin üyeli “evde rakı” gruplarına sürekli yenileri ekleniyor. İnternet arama motorlarındaki kısa bir araştırma, yüzlerce farklı videoya ve farklı tariflere ulaşmanızı sağlıyor.

“Yapmayıp ne yapacağım”

Erenköy’de bir apartman… Çoğunluğu işyeri… O apartmandaki dairelerden birinde Müfit Bey (Adını kullanmamı istemediği için ona Müfit Bey diyeceğim) kendi deyimiyle “eşe-dosta ‘bi büyük’ için yardımcı oluyor.”

Kapıda tabela yok, zilde de isim. Yani oraya sadece bilenler gidebiliyor. Kapıyı açınca kesif bir anason ve alkol kokusu yayılıyor ortama. 
 

Müfit bey yıllarca hukuk müşaviri olarak çalışmış, emekli olmuş. “45 senelik akşamcıyım” diyor, fiyatı viskiyle yarışan rakıyı satın almakta zorlandığı için kendi rakısını üretmeye başlamış. “Zaman içinde ustalaştım, internetten farklı tarifleri denedim, kendi tarifimi geliştirdim. Deneyen arkadaşlarım çok beğeniyordu. Ben de hem eşe-dosta yardımcı olmak için, hem de bir meşgale olsun diye burayı açtım” diye anlatıyor beyaz yakalı kentliden, “sahte içki üreten” birine dönüşme hikayesini.

Müfit Bey mekanında kendi damıttığı etil alkolü de satıyor, bu alkolden ürettiği rakıyı da. Yaş üzüm alkolü de üretiyor, yaş üzüm rakısı da. Bununla sınırlı değil. Hafif içimli, sert içimli, bol anasonlu…

Onlarca farklı tarifi var, “Her damağa, her zevke göre farklı bir rakı üretmek mümkün” diyor. “Değme viskiye taş çıkartır” diye övündüğü viski ve votka da üretim yelpazesinde.

“Bir kez gelen bile abone oluyor” diyecek kadar güveniyor üretim kalitesine. Mekanı bulabilenlere rakı ikram ediyor, viski tattırıyor. “Esnaf değilim ben, herkes arkadaşım, burası ‘dostlar sofrası’ bir nevi” diye anlatıyor.

“Hayatımın 58 senesinde tek bir vergimi aksatmışlığım, tek bir faturamı geciktirmişliğim yok. Kırmızı ışıkta geçmem ben. Ama bu işi yapıyorum işte. Yapmayıp ne yapacağım? 

Rakıdaki vergi yükünü bir vergi uzmanı edasıyla dakikalarca anlatıyor Müfit Bey, “Bu rakıyı biz 60 liraya da içeriz, hem devlet kazanır, hem üretici, hem biz. Ama 150 liraya satıyorlar olacak iş mi?” itirazıyla tepkisini anlatıyor.

“Maaşım 4 bin lira, kimse kusura bakmasın”

Serdar, Suadiye’de büyük bir firmada dijital pazarlama direktörü. 36 yaşında. 3 yıldır evde rakı yapıyor.

“Artık bütün arkadaşlarım rakı yapıyor. Birbirimize tarif veriyoruz. Meyhaneye gidip bir rakıya 300 lira vereceğimize evde üretiyoruz. Ben rakının litresini 35 liraya mal ediyorum. 100’lük rakı dışarda 180 lira civarında. Siz hesap edin işte karımı. Ben ayda 4 bin lira kazanıyorum, kimse kusura bakmasın, bir rakıya o parayı veremem.”  

Müfit Bey ve Serdar’ın itiraz ettiği tablo, son 15 yılda rakıya uygulanan fiyat ve vergi politikasından kaynaklanıyor. Vergi yükünü yüzde 600’e varan oranda artıran o politikaların sonucunda rakı fiyatı, bir zamanlar sadece zenginlerin içebildiği viskiyle başa baş hale geldi. 

70’lik rakının 50 lira olduğu 2012 yılında, viski fiyatı 80 liranın üzerindeydi. Bugün ise 70’lik J&B 145 lira. Yani neredeyse rakıyla aynı fiyat.

Rakı-viski arasındaki fiyat makası bu denli dramatik şekilde rakı aleyhine değişince Türkiye’de viski tüketimi yüzde 20 arttı, rakı tüketimi ise resmi verilere göre yaklaşık yüzde 30 geriledi. 2011-2016 arası dönemde rakı tüketimi 49 milyon litreden 35,4 milyon litreye düşmüştü. Bu eğilimin, devam ettiği biliniyor.

Sektörü yakından tanıyanların iddiasına göreyse, rakı tüketimi azalmadı, aksine arttı. Aradaki fark, ev yapımı rakıyla kapanıyor. Yani resmi verilerde azalmış görünen rakı tüketimi ev yapımı rakıyla ikame ediliyor.

“Müşteriye hazır rakı, misafire ev yapımı rakı”

Füsun, 52 yaşında. 20 yıllık restoran işletmecisi. Restoranında müşterilere kendi deyimiyle “hazır rakı” yani, markalı, orijinal rakı satıyor. Ama son 5 yıldır, evde tükettiği rakısını kendi üretiyor.

“Tarifini internetten öğrendim, zamanla geliştirdim. Çok kolay. Hazır rakının beşte biri fiyatına geliyor evde üretmek. Belki çok para kazansam ben de hazır alırdım ama şimdilik bu mümkün değil. Rakı yapmak benim için evde reçel yapmak, konserve yapmak gibi, fark yok.” 

Füsun’un “Tarifini internetten öğrendim” dediği rakı aslında damıtılmadan yapılan, etil alkole su, anason yağı, gliserin katılarak üretilen bir içki.

Evde rakı üretiminde farklı yöntemler var. Kimi orijinaline mümkün olduğunca yaklaşmak için evde bir damıtma sistemi kuruyor. Ama büyük çoğunluk tarım için kullanılan etil alkolü tatlandırarak rakı elde ediyor. 

“Rakıdan iyi anlayan arkadaşlarım bile fark görmüyor”

Mustafa, uzun süredir misafirlerini evde yaptığı rakıyla ağırlıyor. Tarifinin “mükemmel” olduğu konusunda çok iddialı.

“40 yıllık rakıcı arkadaşlarım var, benim rakımla hazır rakı arasındaki farkı anlamıyorlar bile. Üstelik, benim tarifimi hazır rakıya tercih edenler bile var. Başta böyle yapamıyordum tabii. Zamanla gelişti tarifim. Biz içen insanlarız. Aylık rakı masrafım ciddi boyutlara ulaşmıştı. Sonunda bu çözümü buldum iyi ki de bulmuşum. Önceleri alkolü marketlerden alıyordum, sonra orada satılan alkole zehir kattılar. Şimdi internetten sipariş ediyorum” 

Etil alkole tat bozucu eklenince…

Mustafa’nın “zehir” dediği madde denatonyum benzoat. Marketten etil alkol alarak evde rakı üretimi hızla yayılıp, “Kurban bayramı tatili için etil alkol satışları patladı” diye haberler çıkınca bu formül uygulamaya kondu. 

2017’nin sonunda evde içki üretiminin önüne geçmek için marketlerde satılan etil alkole tat bozucu eklemek zorunlu hale getirildi. Bu yasak üzerine, marketten aldığı etil alkolü tatlandırıp rakı üretenler etil alkolü de kendi üretmeye başladı.

İnternet siteleri bu kez etil alkol üretimi tarifleriyle doldu. Etil alkol üretmeyi zahmetli bulanlarsa ya internetten sipariş etme yoluyla, ya da yazının başında tanıştırdığım Müfit Bey gibi ‘eş-dost’ ile temasa geçip etil alkol almaya başladı.

“Ev yapımı yaş üzüm rakısı içer misin?”

Yaşar Bey 63 yaşında, bir bankada müdürmüş, 6 yıl önce emekli olmuş. Yıllardır kendi rakısını yapıyor. “Çok iddialıyım” diyor. O da Müfit Bey’in müşterilerinden biri. “Ben yaş üzüm alkolü alıyorum” diyor. Bu yolla yaş üzüm rakısı ürettiğini anlatıyor.

Evde rakı üretenler artık sert içimli, hafif içimli, yaş üzüm rakısı, kara üzüm rakısı gibi onlarca farklı tatta rakı üretiyor. Muziplik olsun diye ürettiği rakıya isim verip, etiket bastırıp, şişesine yapıştıran bile var. 

Meşe yongasıyla viski

Evde içki üretimi elbette rakıyla sınırlı değil. İnternetten kit satın alıp şarap ve bira üretenlerin, meşe odunu yardımıyla viski üretenlerin de sayısı artıyor.

Fiyat ne kadar fark ediyor?

1 litre etil alkolün fiyatı, kalitesine ve içeriğine göre değişiyor. Litresi 25 liraya da etil alkol var, litresi 80 liraya da. Eğer yaş üzüm alkolü olsun, kara üzüm alkolü olsun derseniz fiyat artıyor.

Rakı üretiminde kullanılan gliserin ve anason yağı ise küçük birer şişede alınıyor ancak sadece birkaç damla kullanıldığı için bir şişe anason ya da gliserinden onlarca şişe rakı üretilebiliyor.

Tüm maliyet hesaplandığında ev yapımı rakının litresi 15 lira ile 35 lira arasında değişiyor. Yılbaşında yapılan son zamlarla 1 litre Yeni Rakı’nın satış fiyatı 177 TL. Yani ev yapımı rakı, “hazır rakı”nın neredeyse 10’da biri fiyata mal oluyor.

“Her 5 dublenin 4’ü devlete”

Rakı içenler, her 5 dublenin 4’ünü devlete vergi olarak ödüyor. Vergi uzmanı Ozan Bingöl’ün yaptığı hesaplamaya göre rakıdaki vergi yükü yüzde 82,5’e ulaşmış durumda.

Evde üretilen rakı gerçek rakı mı?

Bu soruya konunun uzmanları hiç düşünmeden “hayır” yanıtını veriyor. Evine imbik sistemi kuran ve damıtarak rakı yapanlarınki gerçek rakıya çok yakın sonuçlar verebiliyor, ancak konu ev yapımı rakı olunca büyük çoğunluk etil alkolü seyreltip aroma katmaktan öte gitmiyor. Burada elde edilen ise rakı değil, “rakı tadı ve kokusunda, seyreltilmiş etil alkol” oluyor.

Metil alkol tehlikesi

Evde rakı yapanlar açısından en büyük risk ise etil alkol yerine metil alkol kullanmak. Daha ucuz olan metil alkol, öldürücü olabiliyor. Bu nedenle evde rakı yapanlar, merdivenaltı üreticiler nedeniyle her zaman risk altında.

Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta da, ev yapımı rakıdaki metil alkol riskine dikkat çekiyor. “Ucuz olduğu için kötü niyetli kişiler her zaman etil alkol yerine metil alkol satabilir. Bu da evde rakı yapmak için alkol alanlar açısından çok büyük bir tehlike” diyor.

Bir başka riske ise Gıda Mühendisi Bülent Şık şöyle dikkat çekiyor:

“Ev koşullarında alkol damıtarak rakı yapma işine kesinlikle girmemek gerekiyor; metanol oluşması riski var çünkü ve metanol ölümcül bir zehirlenmeye yol açar. İçki yapmanın çok incelik gerektirdiği, bir zanaat olduğu da unutulmamalı.” (Cumhuriyet- Röportaj: Dilek Şen)

Ve bir son bilgi:

Son 10 yılda rakıya dönük hem yasaklama, hem de caydırıcı vergi politikaları şüphesiz sadece kamu sağlığı ve devlete gelir yaratma amaçlarıyla açıklanamaz. Alkol yasaklarının genel olarak, sağlığa zararı kanıtlanmış sigara yasaklarıyla paralel seyretmesi, rakı ve sigaradaki vergi yükünün benzer olması nedeniyle iki konu kamuoyunda çoğunlukla birlikte ele alındı.

Oysa Dünya Sağlık Örgütü’nün Küresel Alkol ve Sağlık Durum Raporu’na göre Türkiye’de nüfusun yalnızca yüzde 1,6’sı alkol bağımlısı, alkole bağlı ölüm oranı tüm ölümler içinde yüzde 1,4’lük paya sahip.

Kaynak: https://www.independentturkish.com/node/14296/ya%C5%9Fam/rak%C4%B1-ev-yap%C4%B1m%C4%B1-form%C3%BCl%C3%BCyle-yeniden-milli-i%C3%A7ki-olur-mu-ev-re%C3%A7eli-yapar-gibi-rak%C4%B1#

Siz de yorumunuzu paylaşın: