HABERİNİZ OLSUN
ETİBBA DİYOR Kİ
DERDİME BİR ÇARE
TABİBAN-I CİHAN İÇÜN
BENİM ŞARKILARIM
PARASETAMOL, OTİZMİN SEBEBİ OLABİLİR Mİ?
Tüm dünya bugünlerde ABD Trump yönetiminin, gebelik sırasında parasetamol (asetaminofen) kullanımının çocuklarda otizm ve dikkat eksikliği-hiperaktivite (ADHD) gibi diğer nöro-gelişimsel bozukluklarla ilişkili olabileceği yönündeki açıklamasını tartışıyor.
FDA ve Sağlık Bakanlığı, doktorlara bu potansiyel risk hakkında bilgilendirme yapmayı ve ilgili ilaç etiketlerinde değişiklik başlatmayı gündeme aldı (1, 2).
Gebelikte parasetamol
Birçok büyük ölçekli kohort çalışması, gebelikte asetaminofen kullanımı ile otizm/ADHD gibi nöro-gelişimsel bozukluklar arasında zayıf ila orta düzeyde ilişki olduğunu gösteren sonuçlar ortaya koydu. Özellikle uzun süreli (kronik) kullanım durumlarında bu ilişki daha belirgin gözüküyor.
En son Harvard T.H. Chan Halk Sağlığı Okulu tarafından yayınlanan araştırmada, hamilelikte parasetamol kullanan annelerin çocuklarında, kullanmayanlara kıyasla otizm ve ADHD görülme ihtimalinin daha yüksek olduğu, risk artışının özellikle uzun süreli (20 günden fazla) kullanımda daha belirginleştiği ortaya çıkmıştı (3, 4). Bu, “doz-cevap münasebeti” illiyet bağını güçlendiren bir delil olarak kabul edilir.
Araştırmacılar, hamile kadınlara, çocuklarının sinir sistemi gelişimini korumak için parasetamol almalarını sınırlamaları konusunda uygun ve acil adımlar atılması gerektiğini açıklamışlardı.
Nöro-gelişimsel bozukluklarla parasetamol ilişkisi yeni değil.
Benim de 9 sene öncesine ait gebelikleri sırasında parasetamol kullanan kadınların çocuklarında dikkat eksikliği ve hiperaktivite gibi davranış bozuklukları riskinin yüksek olduğunu ortaya koyan bir araştırmayı duyuran yazım var (5).
İlişki (korelasyon) varlığı, sebep-sonuç bağlantısı anlamına gelmiyor. Mevcut çalışmalar, parasetamol dışında faktörlerin etkisini ayırt etmekte zorlanıyor.
Doz, kullanım süresi ve gebelik dönemi gibi değişkenler sonuçları etkiliyor; örneğin kullanımın ne kadar uzun sürdüğü, hangi trimesterde yapıldığı gibi farklar önemli.
Bazı çalışmalar, özellikle “kardeş-kontrol” (aynı ailenin kardeşleri arasında karşılaştırma) yöntemini kullananlar, bu ilişkinin sebep-sonuç (illiyet) değil, karıştırıcı etkenler (genetik, çevresel faktörler vs.) sebebiyle ortaya çıkmış olabileceğini gösteriyor. Meselâ, büyük İsveç kohort çalışmasında bu tür kontrol analizlerinde parasetamol kullanımı ile otizm, ADHD ya da zihinsel engellilik riskinde anlamlı bir artış bulunmadı.
Son dönemde yapılan sistematik incelemeler, gebelikte parasetamol ile nörogelişimsel sorunlar arasında ilişki olduğunu göstermekle beraber bu çalışmaların çoğunun “ilişkisel” olması; doz, kullanım süresi, maruziyet zamanı gibi değişkenlerde büyük farklılıklar olması; ve karıştırıcı faktörlerin tam kontrolünün zor olması gibi sınırlamaları var.
Amerikan Obstetrik ve Jinekoloji Koleji (ACOG) gibi önde gelen tıp kuruluşları, doğru doz ve gerekliyse parasetamol kullanımının gebelikte güvenli olduğunu; mevcut verilerin otizmle doğrudan bir sebep-sonuç ilişkisi kurmaya yetmediğini belirtiyorlar.
Yüksek ateşin tedavi edilmemesinin fetüs için tehlikeli olabileceği de unutulmaması gereken bir husus.
Otizmin sebebi hakikaten parasetamol olabilir mi?
Bu suale evet diyebilmek için elimizde yeterli delil yok.
Ayrıca parasetamol bu hastalıklardaki hızlı artıştan çok önceden kullanılmaya başlamıştı.
İlaç ilk olarak 1950’lerde piyasaya sürüldü ve 1960′ larda reçetesiz olarak yaygın olarak kullanılmaya başladı. Parasetamol, otizm oranları dramatik bir şekilde artmaya başlamadan önce onlarca yıl yaygın olarak kullanılıyordu. Parasetamol otizmin birincil sebebi olsaydı, otizm oranlarının aşı takviminin genişletilmesinden sonra 1980’lerin sonlarında değil, 1960’lar-70’lerde artması gerekirdi. Zamanlama uyuşmuyor.
Parasetamolün etkisini aşılanmalara bağlayan bir görüş var ve buna göre de otizmden aşıların sebep olduğu ateş için verilen parasetamolün glutatyon sentezini azaltmasının mesul olabileceği ileri sürülüyor.
Gelelim neticeye
FDA ve Sağlık Bakanlığı’nın, gebelikte parasetamol kullanımına dair potansiyel riskleri hakkında hekimleri bilgilendirmeleri ve ilaç etiketlerinde uyarıların yer alması yerinde bir adımdır. Ancak mevcut bulguların çoğu ilişkisel (korelasyon) nitelikte olup, kesin sebep-sonuç ilişkisini ortaya koymaya yetmemektedir.
BİR: Çocuklarda görülen nöro-gelişimsel hastalıklarda korkunç bir artış olduğu acı bir hakikattir ama bunu tek bir sebebe bağlamak doğru değildir. Pestisitler, gıda katkı maddeleri, ağır metaller, mikroplastikler gibi pek çok çevresel faktör rol oynayabilir.
İKİ: Parasetamol ve aşılar hakkındaki veriler, ikisinin de tamamen “masum” olduğunu göstermek için yeterli olmadığı gibi onları tek başına “suçlamak” için de kifâyetsizdir. Son senelerde ilaç şirketlerinin çıkardığı her aşının çocuklara elzem diye dayatılması akıl tutulmasıdır; not alalım.
ÜÇ: Uzun yıllar boyunca parasetamol gebelikte en güvenli ilaçlardan biri olarak kabul edilmiştir. Yeni bulgular bu güvenlik algısını sorgulatmakta, ancak kesin bir hükme varmak için daha güçlü çalışmalara ihtiyaç vardır.
DÖRT: Hiçbir ilaç, hele de gebelikte, gelişigüzel alınmamalıdır. Gerektiğinde, en düşük etkili dozda ve en kısa süreyle kullanılmalıdır.
BEŞ: Ateş, ağrı gibi şikâyetlerin ilaçsız yönetimi (bol sıvı alımı, dinlenme, soğuk uygulamalar gibi) her zaman göz önünde bulundurulmalıdır.
ALTI: Bununla birlikte, tedavisiz bırakılan ateş veya enfeksiyonun da hem anne hem bebek için ciddi riskler doğurabileceği unutulmamalıdır.
Kaynaklar:
1. https://medimagazin.com.tr/guncel/trump-tylenolun-otizme-yol-actigini-iddia-etti-117567
4. https://ehjournal.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12940-025-01208-0
Makale: Evaluation of the evidence on acetamiophen use and neurodevelopmental disorders using the Navigation Guide methodology
***
